چالش هنر در مساجد معاصر اصفهان فاصله از میراث صفوی
به گزارش نیو وبلاگ، پژوهشگران هنر اسلامی براین باورند که بی توجهی به آرایه های هنری و معماری در مساجد معاصر اصفهان باعث فاصله گرفتن آنها از هویت تاریخی این شهر می شود.
خبرگزاری مهر، گروه استان ها-کوروش دیباج: هفته مساجد فرصتی است برای بازبینی در جایگاه این بناهای دینی که در اصفهان نه فقط کانون عبادی و معنوی، بلکه نمایشگاه هنر و شاخصی از هویت شهری به شمار می روند. نام اصفهان در ذهن عموم همیشه با شاهکارهایی چون مسجد جامع عباسی، مسجد شیخ لطف الله و مسجد جامع عتیق پیوند خورده است؛ بناهایی که اوج کاشی کاری، خوشنویسی، مقرنس و آجرکاری ایرانی اسلامی را به معرض نمایش گذاشته اند و قرن ها ماندگار مانده اند.
اما روایت معماری مساجد اصفهان در همین آثار تاریخی متوقف نشده است. در دهه های اخیر، مساجد تازه ای در بافت های جدید شهری تولید شده اند که هرچند کوشیده اند پاسخگوی نیازهای امروز باشند، اما خیلی از آنها از آرایه های هنری و ارزش های معماری سنتی فاصله گرفته اند. این فاصله، که در سادگی بیش از حد فضاها و کم توجهی به تزئینات خودرا نشان می دهد، به دغدغه ای جدی در بین صاحب نظران تبدیل گشته است. در این گزارش دیدگاه معماران، محققان هنر، جامعه شناسان و مرمتگران را درباره ی جایگاه مساجد معاصر اصفهان مرور می کنیم؛ مساجدی که می کوشند میان سنت و معماری نوین توازن ایجاد کنند، اما بازهم با پرسش های مهمی در زمینه هویت هنری و اجتماعی روبه رو هستند. عکس تزئینی است
هویت مساجد جدید؛ چالشی میان گذشته و امروز
محمدرضا صادقی، استاد معماری دانشگاه هنر اصفهان در گفت و گو با گزارشگر مهر تاکید می کند: معماری مسجد در اصفهان همیشه با مفهوم هویت شهری پیوند داشته است. به نقل از ایشان، در دوران صفوی مساجد علاوه بر جنبه مذهبی، مرکز ثقل زندگی شهری و سیاسی هم بودند. این الگو سبب شد مسجد به نماد تمام عیار هویت اصفهان بدل شود. اما امروز چالش اصلی در ساخت مساجد جدید، حفظ این پیوند با هویت تاریخی در عین پاسخ گویی به نیازهای معاصر است.
وی می افزاید: دهه های گذشته، قسمتی از مساجد تازه ساز بدون توجه به سنت های بومی و اقلیمی ساخته شدند و گاه به تقلید صرف از الگوهای مدرن غربی یا الگوهای بی ریشه در فرهنگ ایرانی پرداختند. نتیجه آن شد که تعدادی از این بناها نه زیبایی شناسی مساجد تاریخی را دارند و نه با نیازهای کارکردی جامعه سازگارند.
به باور این استاد دانشگاه، راهکار در یافتن زبان معماری میانه نهفته است؛ زبانی که در آن بتواند اصول اصیل معماری ایرانی همچون تناسب، نور، هندسه و پیوند با فضای شهری رعایت شود، اما در عین حال پاسخگوی مسایل امروز مانند نیازهای آموزشی، فرهنگی و خدماتی مسجد هم باشد.
صادقی تاکید می کند: مسجد امام خمینی در دانشگاه اصفهان یکی از نمونه هایی است که تلاش نموده میان عناصر معماری سنتی و زبان جدید توازن ایجاد نماید. استفاده از حجم های ساده، اما استفاده از کاشی کاری و خوشنویسی، نمونه ای از این رویکرد است.
هنر در مساجد معاصر؛ ادامه یا گسست؟
لیلا رضوانی، پژوهشگر هنر اسلامی در گفت و گو با گزارشگر مهر خاطرنشان می کند: مساجد تاریخی اصفهان همیشه گنجینه ای از هنرهای ایرانی، اسلامی مانند خوشنویسی، کاشی کاری، مقرنس سازی و گره چینی بوده اند. اما پرسش اصلی این است که آیا مساجد معاصر هم توانسته اند چنین جایگاهی بیابند یا خیر.
وی می گوید: خیلی از مساجد جدید در اصفهان، به علت محدودیت بودجه یا کم توجهی کارفرمایان، به حداقل آرایه های هنری بسنده کرده اند. این در شرایطی است که در معماری سنتی مسجد، حتی کوچک ترین بخش بنا از نگاره ها و نقش های هنری بی بهره نبود. به تعبیر او، این کم رنگ شدن نقش هنر می تواند به مرور هویت فرهنگی مساجد را کمرنگ کند.
رضوانی البته تاکید دارد: نمونه های موفق هم وجود دارد. برخی مساجد تازه در محلات جنوبی و غربی اصفهان توانسته اند با استفاده از مهارتهای جدید کاشی لعاب دار یا خط معاصر، پیوندی میان هنر سنتی و مدرن ایجاد کنند. او خصوصاً از مسجد حضرت ابوالفضل در خیابان سروش بعنوان نمونه ای یاد می کند که در آن خوشنویسی مدرن با رنگ بندی متفاوت به کار گرفته شده است.
این پژوهشگر هنر اسلامی یادآور می شود: بااینکه دوران صفوی تکرارشدنی نیست، اما می توان با سرمایه گذاری روی هنرهای سنتی و بروزرسانی آنها، مساجد معاصر را هم به میدان تجربه های هنری بدل کرد. عکس تزئینی است
نقش اجتماعی مساجد جدید در زندگی شهری
حمیدرضا علی اکبری، جامعه شناس حوزه دین در گفت و گو با گزارشگر مهر بر این نکته تاکید دارد: کارکرد مسجد همیشه فراتر از عبادتگاه بوده است. در گذشته مساجد مرکز آموزش، قضاوت، سیاست ورزی و فعالیتهای اجتماعی بودند. به نقل از ایشان، در مساجد معاصر اصفهان هم باید این ابعاد مورد توجه قرار گیرد.
وی بیان می کند: خیلی از مساجد تازه ساز در مناطق جدید شهری، فقط به برپائی نماز بسنده کرده اند و فاقد فضاهای جانبی برای فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی اند. در صورتیکه جامعه امروز بالاتر از هر زمان دیگر نیازمند مکان هایی برای گفتگو، آموزش، مشاوره و فعالیتهای جوانان است.
این جامعه شناس می افزاید: برخی مساجد در اصفهان توانسته اند این مسیر را بپیمایند. برای مثال مسجد الزهرا در خیابان بزرگمهر با تشکیل کتابخانه و سالن اجتماعات، نقش فعال تری در محله ایفا می کند. به اعتقاد او، چنین تجربه هایی باید توسعه یابد تا مساجد معاصر جایگاه خودرا در جامعه باز یابند.
وی در انتها تاکید می کند: اگر مسجد معاصر نتواند با نیازهای واقعی جامعه همگام شود، حتی با زیباترین معماری هم در جذب نسل جوان موفق نخواهد بود. عکس تزئینی است
مرمت و نگهداری مساجد معاصر؛ دغدغه ای کمتر شنیده شده
ناصر موسوی، مرمتگر و کارشناس بناهای تاریخی در گفت و گو با گزارشگر مهر می گوید: وقتی از مرمت و حفاظت سخن به میان می آید، ذهن اغلب مردم به سرعت به سوی بناهای تاریخی چندصدساله می رود. اما واقعیت آنست که مساجد تازه ساز هم به علت کیفیت پایین برخی مصالح و روش های ساخت، گاه زودتر از بناهای تاریخی گرفتار لطمه می شوند.
وی خاطرنشان می کند: در خیلی از مساجد جدید، برای کاهش هزینه ها از مصالح ارزانقیمت استفاده شده و همین مساله موجب فرسایش زودهنگام نما و آرایه ها شده است. این مشکل خصوصاً در کاشی های لعاب دار و سنگ های نمای بیرونی خودرا نشان میدهد.
این مرمتگر تاکید می کند: بااینکه مساجد جدید هنوز به سن بناهای تاریخی نرسیده اند، اما ضروری است از همان شروع برای نگهداری و مراقبت آنها برنامه ریزی شود. غفلت دراین خصوص سبب خواهد شد در چند دهه آینده شاهد نابودی بخش مهمی از هویت معماری معاصر باشیم.
موسوی پیشنهاد می دهد: شهرداری و اداره کل اوقاف، بعنوان نهادهای متولی، باید دستورالعملی مشخص برای نگهداری از مساجد معاصر تدوین کنند تا این بناها هم همانند آثار تاریخی از مراقبت مستمر برخوردار باشند.
ضرورت گفتمان میان سنت و مدرنیته
جمع بندی گفت وگوهای این گزارش نشان میدهد که معماری مساجد معاصر اصفهان در تقاطع سنت و مدرنیته ایستاده است. از یک سو هویت تاریخی و میراث معماری باشکوه صفوی همچون سایه ای سنگین بر دوش معماران امروز قرار دارد و از طرف دیگر نیازهای جامعه معاصر ایجاب می کند زبان تازه ای در معماری مساجد به کار گرفته شود.
صاحب نظران باور دارند که موفقیت در این راه، تنها زمانی امکانپذیر است که گفتگویی واقعی میان سنت و نوگرایی شکل بگیرد؛ گفتگویی که در آن نه میراث گذشته نادیده گرفته شود و نه نیازهای امروز جامعه. حرف آخر اینکه این فاصله، که در سادگی بیش از اندازه فضاها و کم توجهی به تزئینات خودرا نشان می دهد، به دغدغه ای جدی در میان صاحب نظران تبدیل گشته است. او اضافه می کند: دهه های گذشته، قسمتی از مساجد تازه ساز بدون توجه به سنت های بومی و اقلیمی ساخته شدند و گاه به تقلید صرف از الگوهای مدرن غربی یا الگوهای بی ریشه در فرهنگ ایرانی پرداختند. وی خاطرنشان می کند: در بسیاری از مساجد جدید، برای کاهش هزینه ها از مصالح ارزانقیمت استفاده شده و همین مسئله باعث فرسایش سریع نما و آرایه ها شده است.
منبع: newweblog.ir
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب