شرایطی كه شاه سلطان حسین جهت استفاده از یك كتاب وقفی گذاشت
نیو وبلاگ: وقف نامه مفصل و زیبایی روی نسخه از سیره ابن هشام كه كتابت آن در یمن بوده و به ایران انتقال یافته، نوشته شده كه جالب است. این كتاب توسط شاه سلطان حسین صفوی، بعد از افتتاح مدرسه چهارباغ اصفهان، وقف آن مدرسه شده، و شرایطی برای حفاظت كتاب، امانت دادن آن و مسائل دیگر در این وقفنامه آمده كه خواندنی است.
وقف نامه زیر روی نسخه ای از سیره ابن هشام است كه در سال 1120 وقف كتابخانه مدرسه چهارباغ شده است. این كتاب، به همراه شمار زیادی دیگر كه روی همه آنها متنی برای وقف آنها نوشته شده (و به این مطلب در داخل همین وقف نامه هم اشاره شده) بعد از تأسیس مدرسه چهارباغ، از جانب شاه سلطان حسین وقف شده است. نام واقف رسما در متن همین شاه صفوی آمده و مهر او هم در انتها آمده است، مُهری كه در بیشتر وقف نامه هایی كه برای این كتاب نوشته شده، دیده می گردد.
وقف نامه های یاد شده، با عبارات مختلف نوشته شده است، برخی كوتاه و برخی مفصل تر است. این وقف نامه، اندكی مفصل است و در آن چنان كه شاهدیم، عین یك رساله كوچك، ابتدا تحمیدیه مفصلی آمده، و سپس از تدارك كتابهای وقفی برای مدرسه چهارباغ یاد شده و آنگاه از وقف كتاب سیره ابن هشام سخن به میان آمده، و آنگاه از شرایط آن یاد شده كه ما آنها را شماره گذاری كرده ایم و البته در اصل این شماره ها نبوده است. در بخش تحمیدیه، بعد از ستایش خدا و رسول، از اسامی كتابهای شاخص فقهی شیعه مانند مدارك، مسالك الافهام و متهی المطلب و... و بعضی از آثار شیعی معروف این دوره مانند حیات القلوب و زاد المعاد یاد شده است.
در پایان، ضمن تاكید بر جنبه وقفیت كتاب و شروط خاصی كه پادشاه برای حفظ و حراست از آن گذشته، از خوانندگان كتاب خواسته شده است تا برای پادشاه دعا كنند. لازم به یاد آوری است كه القاب ویژه شاه در ابتدا و انتهای این وقف نامه دیده شده و دعای برای دولت او و این كه متصل به دولت امام زمان (ع) باشد، در همان آغاز آمده است.
نوع كتابهای وقف شده برای مدرسه چهارباغ، آثار دینی معروف شیعه، و به خصوص آثاری است كه در همین دوره صفوی نوشته شده است. در بین آنها، آثار اهل سنت اندك است، مگر آن كه كتاب لغت یا چیزی شبیه به آن باشد. بیشتر این آثار وقفی مدرسه چهارباغ، كه اكنون نزدیك به هزار نسخه آن در سالهای اخیر از اصفهان به تهران منتقل شده و الان در كتابخانه ملی نگهداری می شود، آثاری است كه به دستور شاه در همین دوره كتابت شده است. طبعا همه چنین نیست، اما خیلی از آثار كتابت شده در همین دوره است.
نسخه ای كه این وقف نامه روی آن نوشته شده، یك اثر سنی و كتاب معروف ابن هشام تحت عنوان سیرة النبی (ص) است. این كتاب، كتابت اصفهان نیست، بلكه اثری یمنی است كه به این شهر رسیده است. این كه آیا آثار یمنی مانند این به صورت منظم و با برنامه به اصفهان می آمده یا مثلا حجاج در مكه و مدینه خریداری نموده به این شهر می آورده اند، روشن نیست و چیزی در این باره روی نسخه نیامده است.
بر اساس یادداشتی كه روی صفحه آخر این كتاب نوشته شده، این كتاب در ربیع الثانی سال 1111 در اختیار قرار گرفته و در ربیع الثانی سال 1120 «در مدرسه مباركه جمع» شده است. در این عبارت از كتاب سیره النبی و این كه تألیف عبدالملك بن هشام است، وحتی خصوصیات نسخه و كاغذ آن و هم جلدش یاد شده است.
اما شرایط وقف كتاب كه آنها را با شماره مشخص كرده ایم، در باره نگهداری، امانت، اختیارات مدیر كتابخانه، گرفتن قبض از اشخاص، گرفتن رهن برای بردن سفرهای دور یا برای كسانی كه به آنها اطمینانی نیست، زمان نگهداری كتاب، و حفاظت از آن، سخن به میان آمده است. نكته مهم این است كه كتاب نباید از اصفهان خارج شود، هرچند این قاعده، در باره كتابهای ادعیه كه به كار زائران عتبات می خورد، مستثنا می گردد.
متن وقف نامه كتاب سیره ابن هشام
حمدی كه واقفان اسرار ملك و ملكوت، و ثنایی كه عارفان معالم قدس و جبروت، گزارش آن را دیباچه صحایف معرفت و دانایی دانند، و ادای آن را مقدمه كتاب فهم و شناسایی خوانند، خداوند علاّم الغیوب را رواست كه آیات وحدت ذات بی چون و آثار قدرت كامله از قیاس بیرون را، به بنان قلم «كُن فَیَكون» بر اوراق لیل و نهار و صفحات اجزای روزگار تحریر و بیان فرمود تا طالبان علوم ربّانی و جویندگان معارف ایمانی، به كنوز حقایق دانشوری و رموز دقایق هنر پروری، راه برده، عالِم احكام كتاب های آسمانی، و كاشِف اَستار از وجوه الفاظ و معانی گردند؛
و رسائل صلوات تامّات و مجموعه های تسلیمات نامیات، وقف مسكن رسول مبین، و صاحب مقام امین، و اوصیای گزین و اولاد معصومین او ـ صلوات الله علیهم اجمعین ـ را شاید، كه به تعلیم اصول و فروع دین، و ارشاد به حق الیقین، صاحبان مدارك و افهام و سالكان مسالك پیروی ائمه انام را به منتهی المطلب فوز ابدی و حیات القلوب سعادت سرمدی رسانیدند، و به هدایت كافیه و دلالت وافی، ه سبق جوانان مدرسه تولید و وظیفه خواران زاد معاد را قابل مراتب عالیه ایمان، و ساكن حجرات بهشت جاویدان گردانیدند.
اما بعد؛
كشّاف مضامین صدق مفاد شرح این مقاصد خیر بنیاد است كه، چون نوّاب كامیاب خلایق مآب شاهنشاه دین پناه، ظل إله المنصور المویَّد من عند الله، بانی مبانی شریعت پروری، مشیّد اركان معدلت گستری، باسط بساط عدل و داد، ماحی آیات جور و بیداد، بنده خاكسار آستان سیّد انبیا، چاكر دربار سرور اولیا، خادم عتبات ائمه اثنی عشر، مروّج سنن سنیّه حضرت خیر البشر ـ علیهم صلوات الله الملك الاكبر ـ واسطه نظام لیالی و ایّام، شیرازه ی اوراق دهور و اعوام، گردون رفعتی كه عنوان منشور باهر النور شهریاریش، به طغرای غرّای «قُلِ اللّهم مالك المُلك تُؤتی الملك من تشاء» مطرّز و موشّح است. آسمان شوكتی كه دیباچه ی فرمان فرمانفرمایی و جهان داریش به سرلوح «وآتیناهُ مُلكاً عَظیماً» مزیّن و منقّش است. صاحب نسب بزرگوار نبوی، فایز حسب با اعتبار علوی، پشت و پناه اهل ایمان، مظهر آثار لطف و احسان، سلطان سلاطین زمان، پادشاه پادشاه نشان، السلطان و الخاقان بن الخاقان ابوالمظفر ابوالمنصور شاه سلطان الحسین الصفوی الموسوی الحسینی بهادرخان ـ مدّ الله تعالی ظلال معدلته علی مفارق الانام، و جعل دولته متّصلة بدولة صاحب الزمان ـ ضد الصلوة والسلام ـ پیوسته انتشار قواعد علوم دین مبین، و اشتهار شعایر شرایع ملت مستبین، حضرت سیّد المرسلین ـ ضد افضل صلوات المصلّین ـ و تكثیر علمای دیندار و ترفیه ی طالبان علوم سعادت و تهیئه ی اسباب تحصیل و تمهید مایحتاج تكمیل آن قوم نبیل را منظور نظر انور كیمیا اثر، و مركوز ضمیر منیر حق پرور عدالت گستر نموده، و از خالص مال حلال مدرسه عدیم المثال در جنب چهارباغ دارالسلطنه اصفهان ـ صانها الله تعالی عن طوارق الحدثان ـ به جهت سكنی و ماوای ایشان احداث و بنا فرموده اند، و به فضل خالق انام آن نیكو مقام رتبه اتمام یافته،
لهذا همچون تهیئه اسباب تحصیل آن فریق توفیق نشان كه تیسیر آنها منظور آن خسرو اهل زمان است، این كتاب «سیرة النبی» را با سایر كتبی كه در ظَهر هر یك وقفیه به همین شرح مرقوم گردیده است، قربة الی الله تعالی و طلبا لمرضاته، وقف صحیح لازم مژبد شرعی و حبس صریح جازم مخلّد ملی نمودند، بر شیعیان اثنی عشریه ـ كثرهم الله تعالی بین البریّه ـ به این نهج كه،
[۱] همیشه در ضبط و تحویل كتابداری كه به جهت مدرسه مباركه مزبوره تعیین می شود، بوده، هر یك را طلبه عظام سكنه مدرسه مذكوره كه محتاج به آنها باشند، به تجویز مُدرّس مدرسه مزبوره بگیرند، و به قدر احتیاج نگاه داشته، از آن منتفع شوند و زیاده از قدر احتیاج نگاه ندارند.
[۲] و اگر كسی از شیعیان غیر ساكنین آن مدرسه محتاج به آنها باشند و خواهد، پس از تجویز مدرّس قبض به مُهر مُدرّس به كتابدار مذكور سپارد، و كتاب را گرفته به قدر احتیاج نزد خود نگاه داشته، از دارالسلطنه اصفهان بیرون نبرد، و اگر مُدرّس خاطر از او جمع ننماید و مناسب داند، رهن از او گرفته كتاب را به او دهد؛
[۳] و هر یك از كتب مزبوره كه بردن آن به مشاهد مشرّفه به جهت زیارات و سایر اعمال مرغوبه و عبادات مناسب باشد، اگر كسی خواهد و محل اعتماد مُدرّس باشد یا رهن دهد، پس از تجویز مدرّس، و قبض به مهر او جایز است كه آن كتاب را به موعد معین به نحو مزبور از اصفهان بیرون برد، و پس از انتفاع و رفع رجوع بازآورده، به كتابدار سپارد؛
[۴] و به هر تقدیر در محافظت آن از تضییع و تلف كمال اهتمام و تلاش نمایند و مادام كه در اصفهان باشد، هر شش ماه یك مرتبه به نظر مدرّس رسانند تا خاطر خویش را از وجود و ضایع نشدن آن جمع نماید، و هرگاه بازخواهند و مُدرّس اذن جدید دهد، باز برده، به نحو مسطور از آن بهره یاب گردند.
[۵] و مُدرّس مدرسه مباركه مزبوره در باب منتفع شدن ارباب احتیاج، بل كافّه طلبه ی علوم و شیعیان از آنها و ضبط از تلف و ضایع شدن نهایت تلاش و اهتمام در هر یك از مراتب مزبوره فوق به لوازم آن قیام نماید.
[۶] و اعلیحضرت واقف ـ حرسه تعالی من جمیع المخاوف ـ شرط شرعی فرمودند كه كتب مزبوره را نخرند، و نفروشند، و نبخشند، و رهن ننمایند، و در عرضه زوال و انتقال درنیاورند، و جمعی كه به جهت انتفاع آنها را نگاه می دارند، معطل نگذارند.
و هرگاه اهل علم از آنها منتفع شوند در اوقات شریفه آن ولی نعمت عالمیان، و قبله گاه جهانیان را به دعای خیر یاد نمایند. تغییر دهنده وقف مزبور به لعنت و نفرین حضرت رسالت پناهی و ائمه معصومین ـ صلوات الله علیهم اجمعین ـ گرفتار گردد. «فَمَن بدّله بعد ما سمعه، فانّما اثمُهُ عَلی الذین یُبدّلونه ان الله سمیع علیم».
و اعلیحضرت واقف ـ جعله الله تعالی امنا من جمیع المخاوف و واقفا علی سبیل الهدی فی كلّ المواقف ـ ثواب این وقف را قربة الی الله تعالی هدیه نمود به ارواح مطهّره حضرات مقدّسات سدره مرتبات عرش درجات ـ علیهم السلام ـ كه اوّل ایشان حضرت رسول امین مختار جناب ربّ العالمین مقصود از تولید افلاك، مخصوص به خطاب لولاك خاتم انبیا محمد مصطفی ـ صلی الله ضد و آله و سلم، و آخر ایشان خاتم اوصیا، هادی راه هدی به امر خدا غایب آمر و زمان را صاحب، امام به حق، پیشوای مطلق، حجّة الرحمن صاحب الزمان ـ صلوات الله و سلامه ضد ـ است.
و كان تحریر ذلك فی شهر ربیع الثانی من شهور سنة عشرین و مائه بعد الالف من الهجرة النبویة المقدسة علی مهاجرها الاف صلوة و سلام و تحیة
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب