به مناسبت روز جهانی تالاب ها؛
تکیه بر دانش بومی راهی برای محافظت از تالاب ها
ایران کشوری خشک و نیمه خشک است ازاین رو همواره برای مدیریت منابع آبی و تالابی روش های بومی مانند راه اندازی قنوات و آب بند رواج داشته است که چند سالی است به فراموشی سپرده شدند که کارشناسان معتقدند با تاکید بر دانش بومی می توانیم منابع آبی و تالاب ها را به خوبی مدیریت نماییم.
ایران یکی از منحصربفردترین کشورها از لحاظ دارا بودن اکوسیستم های تالابی است، در جهان مجموع تالاب ها در ۴۲ تیپ طبقه بندی شده اند که از این تعداد ۴۱ نوع آن در ایران وجود دارد، در ایران ۱۴۱ تالاب دارای ارزش اکولوژیکی با وسعت بیشتر از سه میلیون هکتار شناسایی شده که از این تعداد ۲۵ تالاب رامسر سایت (ثبت شده در کنوانسیون رامسر) با بیشتر از یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار مساحت دارای ارزش جهانی و چهار سایت هم ذخیره گاه زیستکره است.
در واقع تالاب ها بسترهای آبی ارزشمندی هستند که علاوه بر نقش تأمین امنیت مواد غذایی مورد نیاز بشر و سایر موجودات، قابلیت زیادی در ذخیره کربن مازاد اتمسفر دارد، این حوضه های آبی معمولاً دی اکسید کربن را توسط گیاهان جذب و آن را تبدیل به مواد آلی می کنند این سبب می شود تا گرمایش کره زمین کاهش پیدا کند، همینطور می توانند شرایط آب و هوایی را در یک منطقه متعادل کنند و هیدرواقلیم های خاصی را به وجود آورند که باعث بالا رفتن ارزش های زیستگاهی یک منطقه می شود.
یک تالاب در هر هکتار بین پنج هزار تا ۲۱ هزار دلار به انسان خدمات مستقیم و غیرمستقیم عرضه می دهد، علیرغم این خدمات اما مانند تمام بخش های محیط زیست دستخوش تغییرات شده و از گزند زیاده خواهی انسان در امان نمانده است؛ بر این اساس کشورها به یک اجماع رسیدند که باید فکری به حال تالاب ها بکنند، این بود که در دوم فوریه ۱۹۷۱ نمایندگان ۱۸ کشور در شهر رامسر واقع در شمال ایران گردهم آمدند و نخستین معاهده محیط زیستی دنیا را با نام کنوانسیون رامسر ثبت کردند، این کنوانسیون در ارتباط با تالاب های مهم بین المللی، بخصوص تالاب های زیستگاه پرندگان آبزی با هدف محافظت از تالاب ها و حیوانات و گیاهان وابسته به آنها بخصوص پرندگان آبزی و کنار آبزی است، حالا این پیمان ۲۴۱۲ مکان به وسعت بیشتر از ۲۵۴هزار هکتار در ۱۷۱ کشور را پوشش می دهد.
کنوانسیون رامسر در سال ۱۹۷۵ جنبه قانونی پیدا کرد و این روز به نام روز جهانی تالاب ها نامگذاری شد که سال جاری دوم فوریه با ۱۳ بهمن ماه مصادف شده است، هر سال یک شعار برای این روز انتخاب می شود که سال جاری «تالاب ها را ارج نهیم، مدیریت نماییم، احیا نماییم، دوست بداریم» برای این روز تعیین شده است.
سازمان حفاظت محیط زیست هر سال در این روز برنامه های متنوعی را در سرتاسر کشور و در کنار یک تالاب برگزار می نماید که مقرر است سال جاری روز جهانی تالاب ها در کنار تالاب بختگان در استان فارس برگزار گردد.
در این میان یکی از مشکلاتی که وجود دارد تأمین نشدن حقابه تالاب ها از سوی وزات نیرو است که رئیس گروه منابع آب، پایش و آینده پژوهشی تالاب ها سازمان حفاظت محیط زیست گفته بود بر مبنای قانون، میزان حقابه تالاب ها از جانب سازمان حفاظت محیط زیست تعیین شده و وزارت نیرو هم مکلف به تأمین آن است اما آنطور که باید حقابه ها به سمت تالاب ها رهاسازی نمی شوند.
میزان حقابه تالاب ها از جانب سازمان حفاظت محیط زیست تعیین شده و وزارت نیرو هم مکلف به تأمین آن است اما آنطور که باید حقابه ها به سمت تالاب ها رهاسازی نمی شوندصدیقه مدرس طباطبایی اضافه کرد: بیشتر تالاب های ما در پایین دست حوضه آبی واقع شده اند از طرفی هم در بالا دست شاهد راه اندازی سدهای زیادی هستیم که مانع رسیدن آب به تالاب ها می شود که به رغم پیگیری های سازمان محیط زیست از وزارت نیرو، حقابه مورد نیاز تالاب ها تأمین نشده، این در شرایطی است که میزان حقابه از جانب سازمان محیط زیست محاسبه و تعیین شده و فقط بخش محدودی از این نیاز تأمین شده است.
رییس گروه منابع آب، پایش و آینده پژوهشی تالاب ها سازمان حفاظت محیط زیست اظهارداشت: پس از بارندگی های اخیر، هم آنطور که انتظار داشتیم آب به تالاب ها نرسیده است چون تمام آبها در مخازن سدها ذخیره می شود و دیگر آبی به پایین دست نمی رسد.
علی ارواحی متخصص مدیریت تالاب ها دراین باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا اظهار داشت: در بارش های حدی اخیر در یک ماه گذشته چند استان شامل فارس، کرمان، سیستان و بلوچستان، هرمزگان و خراسان جنوبی بیشترین بارش ها را داشتند و سیلاب هایی هم در آنها صورت گرفت که انتظار داشتیم حجم زیادی آب به تالاب ها برسد اما اینطور نشد.
وی اضافه کرد: بیشتر از ۱۴۰ تالاب در کشور داریم که بعضی از مهم ترین آنها تالاب بختگان و کافتر در استان فارس، هامون در سیستان و بلوچستان، شادگان و هورالعظیم در خوزستان و جازموریان در کرمان است که در بارندگی های اخیر شنیدیم که فقط تالاب جازموریان به صورت ۱۰۰درصد آبگیری شد، در نگاه اول خبر خوبی است اما باید حواسمان باشد که ۱۴۰ تالاب دیگر هم داریم و در چه شرایطی قرار دارند، علاوه بر آن جازموریان جزو تالاب های خیلی کم عمق کشور است یعنی جزو تالاب هایی است که به واسطه سیلاب ها آبگیری می شود و پس از توقف بارش ها به سرعت با تشدید تبخیر خشک می شود.
وی عنوان کرد: شرایطی که حالا تالاب جازموریان دارد را سال ۹۸ هم شاهد بودیم که پس از مدتی به صورت کامل خشک شد، حال مسئله مهم این است که وقتی تالابی در این شرایط آبگیری می شود برای حفظ آن چه کار باید کرد؛ در حالیکه تالاب ها کارکردی مانند ذخیره و کنترل سیلاب دارند باید در شرایط بارندگی شاهد آبگیری حجم زیادی از تالاب ها باشیم.
ارواحی افزود: در بالا دست تالاب ها، جنگلها و مراتع وجود دارد اما متاسفانه حالا شاهد فرسایش ۵ برابری خاک در کشور نسبت به متوسط جهانی هستیم که بسیار نگران کننده است، اما سوال این است که علت این میزان فرسایش چیست که به تخریب جنگلها و نابودی مراتع بر می گردد، در واقع جنگلها در بالادست تخریب شده اند و پوشش گیاهی و مرتعی هم از غنای کافی برخوردار نیست ازاین رو هر گاه بارشی رخ می دهد ابتدا شاهد سرازیر شدن خاک و رسوبات به پایین دست هستیم که این فرسایش باعث می شود در پایین دست از یک طرف انباشت رسوبات را در رودخانه ها و از سوی دیگر ادامه این انباشت را در تالاب ها داشته باشیم.
وی عنوان کرد: این انباشت سبب می شود حجم ذخیره و انتقال سیلاب در رودخانه ها و تالاب ها به شدت کاهش پیدا کند، بعنوان مثال حالا سالانه بیشتر از ۴۰۰ هزار تن رسوب وارد تالاب انزلی می شود که مشکلات زیادی بوجود آورده است یکی از آنها ایجاد اختلاف تراز بین تالاب و دریا است که به دلیل انباشت رسوبات سطح تالاب بالا آمده ازاین رو این اختلاف تراز با دریا بسیار زیاد شده است.
سالانه بیشتر از ۴۰۰ هزار تن رسوب وارد تالاب انزلی می شود که مشکلات زیادی بوجود آورده است یکی از آنها ایجاد اختلاف تراز بین تالاب و دریا استمتخصص مدیریت تالاب ها افزود: آب ۱۱ رودخانه بالادست وارد تالاب انزلی می شود که تمام اینها حجم زیادی سیلاب با خود به همراه دارند، از طرفی وقتی تراز تالاب با سیلاب بالا می آید دیگر توان نگهداشتن سیلاب را هم از دست می دهد و این سبب خسارت می شود چون دیگر تالاب نمی تواند سیلاب را در خود نگه دارد و بدین سان منابع آب ناشی از سیلاب هم از بین می رود آنهم در شرایطی که به شدت آبخوان های کشور به لحاظ افت سطح شرایط بحرانی را تجربه می کنند.
وی عنوان کرد: ازاین رو علاوه بر این که مشکل ما فرسایش و رسوبات است از طرفی شاید لایروبی رودخانه های منتهی به تالاب درست صورت نمی گیرد و یا تمهیداتی مانند تله های رسوب گیر درست اجرا نمی گردد و هم این که طرح آبخیزداری به صورت درستی اجرا نمی گردد، یا این که در بالادست سد می سازیم اما سدها به واسطه رسوبات سریع پر می شوند، ازاین رو یکی از مواردی که لازم است خیلی به آن توجه گردد بحث احیای پوشش گیاهی جنگلی، مرتعی، آبخیزداری در بالا دست و محافظت از خاک است، مبحث دیگر تغییر کاربری بستر و حریم رودخانه ها و تالاب ها است که مشکلات زیادی بوجود آورده است.
ارواحی اظهار داشت: از طرفی دخل و تصرف مسیل های سیلابی منتهی به تالاب ها موجی می شود که سیلاب در زمان مناسب و لازم به تالاب ها نرسد و این باعث کاهش ضریب انتقال آب و ذخیره آن در مخازن تالاب می شود، ازاین رو یکی دیگر از مواردی که لازم است مورد توجه قرار گیرد تثبیت حریم تالاب ها، رودخانه ها و آزادسازی حریم آنها است.
وی تاکیدکرد: در روند محافظت از تالاب ها متاسفانه به دانش بومی کمتر توجه می شود، کشور ما دارای اقلیم خشک و نیمه خشک است و این در ارتباط با امروز و روز گذشته نیست، قرن ها است که کشور ما در این وضعیت قرار دارد، دانش بومی راهکارهایی را برای مدیریت سیلاب شناخته است، در این راه در استانهای شمالی آب بندان هایی را داریم که به صورت مصنوعی ایجاد شدند، در مناطق کویری برای مدیریت آب شاهد راه اندازی قنوات هستیم، در سیستان و بلوچستان نوع دیگری از آب بندان ها را داریم، نگاه باردیگر به این دانش بومی خیلی می تواند به ما کمک نماید از بابت این که ما ببینم در گذشته مردم کشور ما چگونه سیلاب را مدیریت می کردند ازاین رو تلاش نماییم آب بندان ها و قنوات را احیا نماییم تا بتواند دو کار را برای ما انجام دهند یکی این که سیلاب ها را بیشتر کنترل کنند و هم این که بتوانند باعث ذخیره سازی آب شوند بخصوص در این شرایط که به شدت با کمبود آب مواجه هستیم.
وی افزود: در واقع با تاکید بر دانش بومی می توانیم منابع آبی خویش را مدیریت نماییم، متاسفانه اتفاقی که در کشور ما می افتد این است که برای دهه های متمادی است که برای مدیریت منابع آب و مدیریت سیلاب ها سد راه اندازی می نماییم فارغ از این که جانمایی قسمت قابل توجهی از این سدها مورد سوال و تردید است مثلاً جایی که در پایین دست تالاب داریم و تالاب به خوبی می تواند همان کارکرد سد را داشته باشد اما بدون توجه به این مسئله در بالادست سد راه اندازی می نماییم.
با تاکید بر دانش بومی می توانیم منابع آبی خویش را مدیریت کنیممتخصص مدیریت تالاب ها تصریح کرد: البته در جاهایی لازم است که سد راه اندازی شود اما جانمایی سدها بسیار مهم می باشد و الان هم جانمایی بخش قابل توجهی از سدهای ما جای سوال دارد، علاوه بر این توجه نمی نماییم در جایی که سد راه اندازی می نماییم چه بلایی بر سر جنگل و مراتع بالادستی آن می آید، یا این که توجه نمی نماییم آیا در پایین دست امکان انتقال جریان های سیلابی را فراهم کردیم یا این که با راه اندازی سد این امکان قطع می شود؛ یک بسته چاره ای می تواند به بحث مدیریت سیلاب ها کمک نماید.
وی عنوان کرد: یک بخشی راهکارهای طبیعی مانند احیای جنگلها، مراتع، محافظت از حریم رودخانه ها، تالاب ها، تسهیل انتقال آب به تالاب ها است، یک قسمتی دیگر راهکارهای دانش بومی مانند احیای آب بندان، احیای قنوات و بخش سوم هم راهکارهای مصنوعی و انسان ساخت است مثلاً امکان دارد در جاهایی لازم باشد که سد یا آب بند راه اندازی شود اما متاسفانه اتفاقی که می افتد این است که فقط یک یک قطعه از پازل در مدیریت سیلاب بیشتر از همه مورد توجه قرار می گیرد.
ارواحی اظهار داشت: این عوامل سبب می شود آنطور که باید فواید سیلاب به تالاب ها نرسد و نتیجه این می شود که در صورت بروز سیلاب ۱۴۰ تالابی که داریم آنطور که باید آبگیری نمی شوند و مشکلاتی مانند بروز ریزگردها و تحت تأثیر قرار گرفتن معیشت جوامع محلی بروز می کند.014
منبع: نیو وبلاگ
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب