در میزگرد نیو وبلاگ مطرح شد؛
نابودی و آلودگی حاصل نبود مطالعات جامع در حفظ منابع دریایی
نبود مطالعات جامع در حوزه حفظ و حراست از منابع آبی و ساحلی کشور و استفاده بهینه از این منابع مانند استفاده از آب شیرین کن ها باتوجه به وضعیت کم آبی خیلی از مناطق کشور، موضوعی است که کارشناسان از آن گلایه دارند و خواهان توجه جدی مسئولان و توسعه روابط بین الملل دراین زمینه هستند.
به گزارش گروه علم و آموزش ایرنا، تقریباً ۷۵ درصد از سطح کره زمین را آب های شور پوشانده اند، حجم کلی اقیانوس ها حدود یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون کیلومتر مکعب است و در اقیانوس ها حدود ۲۳۰ هزار گونه جانوری شناخته شده وجود دارد. همین طور برمبنای آمار بیش از ۶۰۰ میلیون نفر یعنی حدود ۱۰ درصد از جمعیت جهان در مناطق ساحلی با ارتفاع کمتر از ۱۰ متر و نزدیک ۲ میلیارد و ۴۰۰ میلیون نفر در ۱۰۰ کیلومتری ساحل زندگی می کنند و منابع معیشتی آنها از ساحل تامین می شود. ۱۷ درصد از پروتئین دنیا از ماهی تامین و سالانه بیش از هشت میلیون تن زباله پلاستیکی وارد دریاها می شود.
با توجه به اهمیت فراوان اقیانوس ها، ۸ ژوئن (۱۸ خرداد) از سال ۲۰۰۸ توسط سازمان ملل متحد بعنوان روز جهانی اقیانوس ها نام گذاری شده است، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) به همین مناسبت میزبان مرتضی توکلی سرپرست پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی شده است. وی در این دیدار در مورد برنامه های پژوهشگاه برای ارتقای وضعیت این پژوهشگاه، همکاری مطالعاتی با نهادها و وزارت خانه های مسئول برای بهبود وضعیت زیست محیطی سواحل و اقیانوس ها، انجام پژوهش هایی برای بهره برداری بیشتر از منابع تغذیه ای دریایی، وضعیت زیست بوم هایی مانند جنگل حرا و ترویج علم و آگاه سازی جوامع بومی و غیربومی در مورد دریا سخن گفت.
دکتر مرتضی توکلی عضو هیات علمی با مرتبه دانشیاری گروه جغرافیای دانشگاه تربیت مدرس است که سوابق اجرائی همچون مدیر دفتر همکاریهای علمی بین المللی، معاون پژوهشی دانشگاه و رئیس دانشگاه را در کارنامه خود دارد و از بهمن گذشته با حکم وزیر علوم، تحقیقات و فناوری به سرپرستی این پژوهشگاه منصوب گردید.
کاوشگر خلیج فارس در خدمت پژوهشگران
سرپرست پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی در گفت وگو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا باتوجه به شعار سال در خصوص تولید؛ دانش بنیان و اشتغال آفرین در مورد برنامه های این پژوهشگاه برای تعامل بیشتر با شرکت های دانش بنیان گفت: دانش بنیان بودن یا الگوواره توسعه مبتنی بر دانش، برمبنای دو تصویر خاص ترسیم می شود. یکی الگویی که به دانش رسمی می پردازد و الگوی دیگر که به دانش غیررسمی و بومی هم توجه دارد و قسمتی از زنجیره دانش بنیان است.
مرتضی توکلی اضافه کرد: برمبنای نگرش مقام معظم رهبری و اگر بخواهیم فراتر نگاه نماییم، دانش بنیان بودن فقط دانش رسمی نیست. دانش بومی هم دانش اساسی است و باید به آن پرداخت. ایران در عرصه مطالعات و دانش بومی دریایی سوابقی دارد. باید در زنجیره دانش که از شناخت آغاز می شود و تا رسیدن به ثروت یا علم نافع ادامه می یابد، همه اجزای زنجیره را در نظر داشت. با این وجود، پژوهشگاه در این عرصه وارد نشده است، البته برخی دانشگاه ها شرکت هایی دارند که در حوزه های در رابطه با اقیانوس شناسی و تولیدات تجهیزات کار می کنند. ما برنامه منسجم و گسترده ای برای فعال شدن در زمینه های دانش بنیان ها به ویژه در پهنه های سواحل و دانش بومی در دست اقدام داریم. برای تحقق این هدف راهبردهایی مدنظر است؛ همچون این که توسعه دانش بنیان ها را فقط به پژوهشگاه منوط نکنیم و از ظرفیت های دستگاه های دیگر هم استفاده نمائیم و ضمن پرهیز از باردیگر کاری هم افزایی داشته باشیم و شبکه علمی ایجاد نماییم.
وی در مورد توانایی های پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی خصوصاً کاوشگر خلیج فارس اظهار داشت: پژوهشگاه از یک لابراتوار مرکزی با تجهیزات مناسب برخوردارست که از حدود ۱۰ سال قبل تاسیس شده است. البته مزیت مطلق پژوهشگاه از نظر کاری وجود کاوشگر خلیح فارس با دو خاصیت منحصر به فرد است؛ خلیج فارس تولید داخل است و تنها کاوشگری است که در زمینه مطالعات و پژوهش های دریایی فعال است و فقط در عرصه علمی از آن استفاده می شود. اعضای هیات علمی پژوهشگاه با این کاوشگر داده های حدود ۶۰ ایستگاه را در پهنه های دریایی کشور در چند سال متوالی برداشت کرده اند. کاوشگر خلیج فارس یکی از بهترین کاوشگرها و مجهز به چهار لابراتوار و واحد آب شیرین کن است.
توکلی در مورد مطالعات پژوهشگاه در حوزه استفاده بیشتر از منابع غذایی دریایی خصوصاً با وجود چالش های موجود گفت: یکی از عناوینی که ناظر به رفتار راهبردی ما در زمینه سرزمینی است، غافل نشدن از حوزه هایی است که به پیشرفت سرزمین کمک می نماید. سواحل و پس کرانه ساحلی بسیار مهم است؛ ولی در طول تاریخ ایران، حاکمان از سرمایه گذاری در سواحل می ترسیدند و بنا بر این بیشتر در مرکز کشور سرمایه گذاری می کردند تا این که این روند پس از پیروزی انقلاب اسلامی تغییر نمود و توجه به مناطق محروم و مرزی در اولویت قرار گرفت و مرزهای ذهنی در این خصوص شکسته شد. حالا نهادهای مختلف در مرزهای آبی ایران فعال هستند؛ بطورمثال در زمینه مکران ستاد توسعه مکران، در زمینه مناطق محروم و سواحل هم نهادهای دیگر.
وظیفه پژوهشگاه شناسایی فرصت ها و تهدیدهاست؛ یکی از حوزه هایی که پژوهشگاه می تواند در آن فعال باشد، موضوع آب شیرین کن هاست که به علت خشکسالی و کم آبی مهم می باشد. دومین حوزه تغذیه دریایی است که فقط به حوزه شیلات برنمی گردد و گیاهان دریایی و جلبک ها را هم شامل می شود؛ ولی دراین زمینه ها هم فعالیت زیادی صورت نگرفته است. انرژی های دریایی، مخاطرات ساحلی و رویداد سونامی، اشتغال بومی حاشیه سواحل هم از دیگر مطالبی است که باید دراین زمینه ها با فعالیت علمی به شناخت مناسبی رسید. هر چقدر شناخت ما دقیق تر و عالمانه تر باشد، گام های سنجیده تر و بهتر برخواهیم داشت.
عربستان دارای بیشترین آب شیرین کن در غرب آسیا/تحقیقات جامع دراین زمینه نداریم
این عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس در مورد استفاده از آب دریا با فناوری آب شیرین کن ها باتوجه به خشکسالی های مکرر خصوصاً در منطقه ما و مطالعات پژوهشگاه دراین زمینه گفت: موضوع آب شیرین کن ها از ۴۰ یا ۵۰ سال قبل مطرح شده و فناوری نیازمحور است. پژوهشگاه در شناسایی این عرصه ها وظیفه دارد و می تواند برای رسیدن به ارزیابی اولیه و پیش ارزیابی از تاثیر این فناوری به لحاظ زیست محیطی و گرمایی کمک نماید. عربستان حالا بیشترین آب شیرین کن را در غرب آسیا دارد اما تا حالا این مساله را بررسی نکرده ایم که آیا این امر تاثیر زیست محیطی داشته است یا خیر.
موضوعات مختلفی دراین زمینه وجود دارد؛ بطورمثال می توان از کاتالیزورها برای کاهش بار محیطی فناوری استفاده یا در جانمایی محیطی آن مسائل زیست محیطی را لحاظ کرد. پژوهشگاه با کار تحقیقاتی می تواند تعیین کند که استفاده از این تکنولوژی در کدام مناطق کمترین اثر آلودگی را دارد.
وی در مورد این که تحقیق جامعی دراین زمینه حتی در سطح دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی دیگر انجام شده است یا خیر توضیح داد: هیچ مطالعات جامع دیگری دراین زمینه دیده نشده و حتی آب شیرین کن ها هم در ایران محدود بوده است البته شاید تحقیقاتی به شکل تحقیقات موردی انجام شده باشد ولی تحقیقات جامع نداشته ایم.
کمبود آب چطور باید جبران شود؟
ضمن این که ممکنست در بعضی موارد که اولویت ها را می سنجیم استفاده از آب شیرین کن ها مفید باشد؛ بطورمثال در یک پهنه شهری مثل چابهار که هیچ رود دائم و دسترسی به آب شیرین وجود ندارد، گزینه ای برای حفظ جمعیت نداریم. مهمست که پاسخ دهیم این نیاز به آب چطور باید پاسخ داده شود، نیازی که در آینده بیشتر هم خواهد شد. باید به این سوالات با مطالعات علمی پاسخ داد.
سرپرست پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی در مورد توسعه همکاریهای علمی بین المللی خصوصاً باتوجه به تاکید وزارت علوم بر دیپلماسی علمی همین طور با وجود مرکز منطقه ای آموزشی پژوهشی اقیانوس شناسی غرب آسیا تحت پوشش یونسکو در پژوهشگاه تصریح کرد: باتوجه به محدودیت های مالی و ظرفیت های کارشناسی ناشناخته بودن مرکز و برخی ملاحظات نتوانسته ایم به خوبی از فرصت های مرکز منطقه ای آموزشی پژوهشی اقیانوس شناسی غرب آسیا تحت پوشش یونسکو استفاده نمائیم.
وی اضافه کرد: با این وجود برنامه هایی برای تقویت این فعالیت ها داریم، علاوه بر این مرکز منطقه ای با چند مرکز بین المللی دیگر هم در قالب های مختلف ارتباط داریم که شامل عضویت در کمیسیون بین دولتی اقیانوس شناسی، ارتباط با مرکز اقیانوس شناسی هند، نایب رییس کمیته منطقه ای اقیانوسی هند، نایب رییس کارگروه منطقه ای شمال غرب اقیانوس هند در سامانه هشدار سونامی، نماینده منطقه سامانه جغرافیای اطلاعات زیستی در منطقه خلیج فارس و دریای عمان و عضو سیستم مشاهده جهانی برای اقیانوس هند و عضو شبکه جهانی پایش آب سنگ های مرجانی است.
پیگیری ایجاد شبکه پژوهشگاهی در رابطه با کشورهای مسلمان
توکلی اضافه کرد: همین طور پیگیر ایجاد شبکه پژوهشگاهی در رابطه با کشورهای مسلمان و همسایه هستیم؛ اندونزی ۵ مرکز، هند ۴۲ مرکز، پاکستان و سریلانکا ۲ مرکز و پژوهشگاه، ترکیه ۴ مرکز و پژوهشگاه و بنگلادش ۱۰ و روسیه ۱۱ مرکز و پژوهشگاه دارند. روند مذاکرات اولیه دراین زمینه شروع شده است و گام اول را در حوزه انتقال فناوری در زمینه سنسورهای هوشمند با مرکز اقیانوس شناسی چینای هند برداشته ایم. می خواهیم در حوزه ربات های زیردریایی وارد شویم. داشتن کرسی های علمی و مرجعیت علمی را نیز در نظر داریم.
وی در مورد کوشش برای ترویج علم توسط پژوهشگاه و برگزاری تورهای گردشگری علمی نیز اظهار داشت: پژوهشگاه سال قبل جایزه ترویج علم را دریافت کرده است. مسئولیت پذیری اجتماعی و آشنا کردن مردم را با حوزه اقیانوسی و دریاها تعریف کرده ایم تا به حساسیت ها در حوزه های مرتبط مانند آلودگی آب و محیط زیست پاسخ دهیم. جامعه ذی نفعان و مخاطبان ما عموم مردم به ویژه دانش آموزان هستند که همین مورد هم اهمیت ترویج علم دراین زمینه را زیاد می کند. بر این اساس برنامه هایی را دراین زمینه داریم.
ضمن این که مسائل و موضوعات اقیانوس شناسی موضوعی جهانی است و برمبنای آمار بیش از ۶۰۰ میلیون نفر یعنی حدود ۱۰ درصد از جمعیت جهان در مناطق ساحلی با ارتفاع کمتر از ۱۰ متر زندگی می کنند که در بعضی نواحی قسمتی از جمعیت در معرض خطر مخاطراتی مانند سونامی و افزایش تراز آب در اثر اب شدن یخ های قطبی و از میان رفتن سکونتگاه های آنها هستند. نزدیک ۲ میلیارد و ۴۰۰ میلیون نفر در ۱۰۰ کیلومتری ساحل زندگی می کنند و منابع معیشتی آنها از ساحل است. ۱۷ درصد از پروتئین دنیا از ماهی تامین می شود و سالانه بیش از هشت میلیون تن زباله پلاستیکی وارد دریاها می شود.
این عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس در مورد همکاری با سازمان های مسئول برای بهبود وضعیت آلودگی سواحل ایران خصوصاً سواحل شمال کشور اظهار داشت: همکاری هایی را با سازمان بنادر و دریانوردی و سازمان حفاظت محیط زیست برای هم افزایی به وجود آورده ایم و پروژه هایی مانند پایش ساحلی و فراساحلی برای سنجش آب ها با معیارهای مختلف در سواحل خلیج فارس برای سازمان محیط زیست انجام می دهیم. در زیستگاه های لاک پشت ها هم باتوجه به اهمیت آنها، مرجان ها و جنگل های حرا هم فعالیت تحقیقاتی داریم.
همچنین در مورد ورود آلودگی به پهنه های کلان آبی کار می نماییم که در سواحل جنوبی و سواحل شمال کشور با این مساله روبرو می باشیم در بیشتر سکونتگاه های ساحلی شمالی کشور نه سیستم فاضلاب و سیستم دفع زباله درستی داریم که در بلندمدت آثار این وضع مخرب تر است. وضعیت فعلی نشان میدهد رفتار ما با محیط تابع سه مساله است تخریب، نابودی یا آلودگی است و هر مطالعه ای که بتواند هر کدام از این مسائل را کنترل کند یا کم کند در دستور کار پژوهشگاه قرار می گیرد.
سه برابر شدن ورود نیتروژن به اقیانوس ها/مطالعه در مورد آلودگی های نفتی نیازمند ربات های دریایی
توکلی در مورد آلودگی های نفتی در اقیانوس ها و مطالعه در این مورد اظهار داشت: برمبنای آمار نیتروژن وارد شده به اقیانوس ها ناشی از کود و آلودگی ها در ۱۷ سال قبل ۳ برابر شده است، بار مالی آن حدود ۲۰۰ تا ۸۰۰ میلیون دلار است. در حالی که اقیانوس ها منبع مهم تنوع زیستی هستند و بین ۵۰۰ هزار تا ۱۰ میلیون گونه دریایی دارند، همین طور ۵۰ درصد اکسیژن زمین را فیتوپلانکتون ها تامین می کنند. حدود ۹۰ درصد تجارت دنیا بوسیله کشتیرانی است و تانکرهای نفتی سالانه حدود ۲ هزار و ۹۰۰ میلیون تن نفت خام و فراورده نفتی را جابجا می کنند که موجب انتقال الودگی به اب های دریا و اقیانوس ها هستند.
وی اضافه کرد: مطالعاتی درباب پایش وضعیت آلاینده های نفتی در شمال و جنوب کشور درحال انجام داریم. در حوزه مطالعات نفتی مذاکراتی را داشته ایم ولی مستلزم تجهیزات جدید است مانند ربات هایی که زیر آب بتوانند آلودگی را تشخیص دهند و «آر او وی» هوشمند (ROV) که از زیر آب فیلمبرداری کند. ربات های زیردریایی که بطور معمول بوسیله کاوشگرها به اقیانوس یا دریا منتقل می شوند برمبنای معیارهای استاندارد اندازه گیری می کنند ولی در ایران فعلا این سیستم ها را نداریم.
البته این حوزه وظیفه وزارت نفت می باشد باتوجه به گستردگی کارهای این وزارتخانه می تواند آنرا به مراکز دیگر واگذار کند، پژوهشگاه های دریایی فعالیت خوبی داشته که هنوز به محصول جامع نرسیده است و بصورت منسجم و مستدل و مستند هنوز دستاوردی نداشته ایم.
مسائل امنیتی در جنگل های حرا
توکلی در مورد همکاری با نهادهای دیگر برای صیانت از زیست بوم جنگل های حرا گفت: عرصه هایی مانند جنگل های حرا جزو زیست بوم های حساس و مهم هستند. اما مشکلاتی در حوزه صیانت از آنها وجود دارد. بطورمثال در قسمت جنوب جنگل های حرا که به قشم هم نزدیک است، مسائل امنیتی هم دارد برای اینکه قاچاقچیان سوخت و کالا در این منطقه بطور معمول مخفی می شوند. ظرفیت زیستی و منفعت زیستی آن غافل بوده ایم. در شناسایی عرصه ها و اثر مفید آنها تحقیقات خوبی در پژوهشگاه انجام شده و می توانیم در زمینه های مرتبط شناختی وارد شویم به شرطی که تداخل وظیفه با سازمان حفاظت محیط زیست و دیگر حوزه ها نداشته باشیم.
وی در مورد صید ترال و نظرهای متناقضی که دراین زمینه وجود دارد، اظهار داشت: همانطور که در خشکی برخی جاها مرتفع و برخی پست است، در اقیانوس ها هم برخی جاها اکسیژن کمتری دارند و بر اثر تغییرات اقلیمی گونه های زیستی ماهی ها به عرض های شمالی مهاجرت کرده اند که این امر ذخایر شیلاتی ما را می کاهد.
ضمن این که در عرصه تغذیه دریایی و منابع دریایی زیاد وارد نشده ایم و سهم دریا در سفره ما زیاد نیست. اگر بخواهیم سهم تغذیه را از دریا بالا ببریم باید خودمان از این منابع برداشت نماییم و باید با کار کارشناسی بیشتری به موضوع برخورد نماییم.
وی در مورد برنامه های آینده در پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی اظهار داشت: حالا رتبه پژوهشگاه از بین ۳۰ پژوهشگاه کشور، ۲۷ است، می خواهیم آنرا ارتقا دهیم. هرم اعضای هیات علمی را اصلاح نماییم، مرجعیت علمی را در ملی و منطقه ای تثبیت نماییم، نگاه علمی تر به مسائل داشته باشیم، به حوزه فناوری های دریایی وارد شویم، در حوزه دیپلماسی علمی فعال تر باشیم بوسیله وزارت امور خارجه به سیستم پیمان جنوبگان بپیوندیم.
فرصت پیوستن به سیستم پیمان جنوبگان از دست می رود
اکنون حدود ۸ سال فرصت داریم به معاهده پیمان جنوبگان بپیوندیم، اگر غفلت نماییم در آینده پشیمان خواهیم شد. تقویت کرسی های نظریه پردازی در اقیانوس شناسی، وارد شدن به حوزه های جدید مخاطرات، تغذیه دریایی و غیره که مستلزم حمایت دولت می باشد. شناخت سواحل مکران بسیار مهمست اما در نظام برنامه ریزی مغفول مانده است و الان تثبیت، سکونت و توسعه آن منطقه مطرح است، سواحل استفاده نشده و از طرف پژوهشگاه هم روی آن مطالعه ای انجام نشده است.
وی به کوشش برای قرارداد با وزارت نفت، سازمان انرژی اتمی و سازمان حفاظت محیط زیست برای بهبود وضعیت بودجه ای پژوهشگاه اظهار داشت: همین طور می خواهیم از ظرفیت خیرین هم استفاده نماییم. دریا و کارهای در رابطه با دریا و اقیانوس شناسی بسیار گسترده است و قابلیت دارد بخش خصوصی هم مبتنی بر دانش ناشی از تحقیقات پژوهشگاه ایفای نقش کند. بودجه سال قبل پژوهشگاه ۳۴ میلیارد تومان و امسال ۳۷ میلیارد تومان است که کفاف هزینه های جاری را هم نمی کند.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب