ظرفیت های دیپلماتیك آسیای مركزی و قفقاز
نیو وبلاگ ظرفیت های دیپلماتیك آسیای مركزی و قفقاز
روابط ایران با همسایگان معمولا در پرتو تنش های غرب آسیا بویژه در عراق یا در شرق ایران، افغانستان و پاكستان مورد توجه قرار می گیرد.
حال آن كه آسیای مركزی قرابت های فرهنگی و اقتصادی زیادی با ایران دارد كه می تواند ظرفیتی تازه برای توسعه نفوذ منطقه ای ایران باشد. محسن پاك آیین، سفیر سابق ایران در كشورهای تایلند، زامبیا، ازبكستان و جمهوری آذربایجان در گفت وگو با جام سیاست به بیان نقاط ضعف و قوت های دیپلماسی رسمی و عمومی ایران در روابط با كشورهای آسیای مركزی و منطقه قفقاز پرداخته است كه در ادامه می خوانیم.
نحوه تعاملات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی ایران با كشورهای آسیای مركزی و قفقاز در طول چهار دهه بعد از انقلاب از چه فراز و فرودهایی برخوردار بوده است؟
كشورهای آسیای مركزی و قفقاز بعد از فروپاشی شوروی تولید شدند و نظم جدیدی را در منطقه تولید كردند. اغلب این كشورها همسایه ما بودند و بعضی از این كشورها هم باید یك واسطه در همسایگی ما قرار داشتند و به عبارت دیگر ما در آسیای مركزی و قفقاز از همسایه های دور و نزدیكی برخوردار بودیم. اوایل به علت روابط نزدیكی كه ما با اتحاد جماهیر شوروی داشتیم كمی دیر استقلال این كشورها را به رسمیت شناختیم و این مساله سبب شد كه رقبای ما مثل تركیه خیلی سریع وارد منطقه شوند و فعالیت خویش را برای گسترش روابط با كشورهای آسیای مركزی و قفقاز با سرعت بیشتری به پیش ببرند. آثار این فعالیت ها كماكان هم ادامه پیدا كرده است و می توان گفت در مقاطعی كشورهای رقیب در برابر ما توانستند گوی سبقت را بربایند. اما در عین حال ما در این منطقه مشتركات زیادی داشتیم. از نظر دینی بجز ارمنستان بقیه كشورها مسلمان هستند و به لحاظ تمدنی هم اشتراكات فراوانی وجود دارد. میراث های تمدنی زیادی هم به صورت مشترك در بین این كشورها وجود دارد. ازاین رو به لحاظ طبیعی می بایست روابط ما با این كشورها بیشتر از تعاملات آنها با رقبای ما می بود. اما در عین حال تفاوت ما با این كشورها در نوع حكومت اسلامی همراه با مرام ایدئولوژیكی بود در حالیكه كشورهای آسیای مركزی و قفقاز دارای نظامی لائیك و غیرمذهبی بودند و ناسیونالیسم و قوم گرایی در این كشورها تفوق داشت. مذهب هم یكی از زمینه اختلافات ما با این كشورها بود.
با توجه به این وجوه اشتراك و افتراق چه تلاش هایی در جهت اعتمادسازی میان ایران و كشورهای آسیای مركزی و منطقه قفقاز صورت گرفت؟
در وهله اول باید تلاش می كردیم آن تبلیغاتی را كه از جانب آمریكا، غرب و رژیم صهیونیستی ضد ایران می گردد در خصوص این كه كشورمان قصد توسعه طلبی در این مناطق را دارد و این كشورها را جزئی از تمدن تاریخی خود می داند خنثی نماییم. در مجموع در این زمینه موفق عمل كردیم. در سایه این اعتمادسازی ها فرصت های خوبی برای ما تولید و سبب رشد همكاری ها میان ایران و این كشورها شد. مهم ترین حلقه اتصال ما با كشورهای آسیای مركزی و قفقاز مساله ترانزیت و حمل و نقل است. به علت این كه این كشورها عموما به صورت بسته هستند و به آب های آزاد دسترسی ندارند، برای دستیابی به خلیج فارس و بندر عباس و ارتباط با اقیانوس هند و بخشی عظیمی از آسیا و آفریقا باید از ایران عبور كنند. ما هم به مساله ترانزیت توجه داشتیم و در همان سال های اولیه استقلال، راه آهن سرخس ـ تجن، راه آهن سراسری ما را به كشورهای آسیای مركزی متصل كرد و همینطور به تركمنستان و ازبكستان متصل شدیم و این مساله فرصت های خوبی را برای مراودات اقتصادی میان ایران و آن كشورها فراهم نمود. پس از چند سال خط راه آهن ایران به قزاقستان را دایر كردیم و به تازگی هم خط آهن رشت ـ آستارا در حال احداث است و خط آهن آستارا به آستارا ساخته شد و فروردین سال آینده به بهره برداری می رسد كه هم خط آهن جمهوری آذربایجان تا آستارای ما كشیده می گردد و هم ما با استفاده از آستارا می توانیم به روسیه و گرجستان و از آن طرف به دریای سیاه متصل شویم. ازاین رو می گردد گفت در زمینه حمل و نقل ما موفق بودیم و امتیاز قابل قبولی را كسب كردیم.
غیر از حوزه حمل و نقل، در حوزه تجارت چه اقداماتی برای گسترش روابط صورت گرفت؟
كشورهای منطقه آسیای مركزی و قفقاز نیاز به كالاهای وارداتی داشتند و ما هم نزدیك ترین كشور بودیم و ازاین رو آنها علاقه مند بودند كه در این زمینه تلاش نماییم. زمانی در آن منطقه خوب كار كرده بودیم و كالاهای باكیفیت و با بسته بندی مناسب و قیمت قابل رقابت عرضه دادیم و هر گاه این اقدامات صورت نمی گرفت رقبای ما بازار را از دست ایران گرفتند. در عین حال كشورهای آسیای مركزی و قفقاز با روسیه و تركیه لغو عوارض گمركی دارند یا این كه عوارض گمركی آنها كمتر از عوارض گمركی ایران است. این مساله هم اكنون مانعی برای رشد همكاری های میان ایران و كشورهای آسیای مركزی و قفقاز است و در عین حال تلاش های زیادی از جانب ایران صورت گرفت تا عوارض كاهش یابد و فضای بهتری برای صدور كالاهای ایران به این مناطق تولید شود تا درآمد صادرات غیر نفتی كشورمان افزایش پیدا كند. در این زمینه موافقت نامه هایی بین ایران و كشورهای منطقه تبادل شده است.
یكی دیگر از زمینه های ارتباطی میان ایران و كشورهای آسیای مركزی و قفقاز حوزه انرژی است. در این مورد چه تدابیری اندیشیده شده است؟
ما موفقیت های خوبی در این زمینه داشتیم و خصوصا با آذربایجان مرتبط با انرژی كار كردیم و گاز آذربایجان را در آستارا گرفتیم و در نخجوان تحویل دادیم و از این بابت در زمینه حق ترانزیت، درآمدی را كسب كردیم. همینطور در منطقه دریای خزر و حوزه كنسرسیوم نفت پنجگانه ای كه وجود دارد، شركت نفت نیكوی ایران به صورت 10 درصد مشاركت كرد و ما در این زمینه سرمایه و سود سالانه ای را از این منطقه می بریم. همینطور در بخش گاز همكاری های خوبی با تركمنستان داشتیم و گرچه مشكلاتی در این زمینه پیش آمد، ولی آن مشكلات در حال رفع و رجوع است. یكی از اقداماتی كه در این زمینه باید صورت گیرد این است كه مشكلات ما و تركمنستان در حوزه خرید گاز مرتفع شود. همینطور در سازمان های بین المللی در رابطه با انرژی مثل اوپك و صادركنندگان گاز همكاری های خوبی میان آذربایجان، تركمنستان و قزاقستان داریم و بخصوص در زمینه كنترل قیمت فعالیت های خوبی را انجام دادیم. هم اكنون ما با تمام كشورهای آسیای مركزی و قفقاز رابطه خوبی در حوزه اقتصاد و انرژی و ترانزیت داریم.
در دهه های گذشته شاهد شكل گیری گروه های تروریستی در منطقه بودیم و بخشی از این گروه ها از پایگاه های قوی در كشورهای آسیای مركزی برخوردار می باشند. در این زمینه چه تلاش هایی از جانب ایران و این كشورها برای كنترل افراط گرایی صورت گرفته است؟
یكی دیگر از مقولاتی كه می تواند به همكاری های خوبی میان ایران و كشورهای آسیای مركزی و قفقاز منجر شود تعامل در حوزه امنیت و مقابله با گروه ها خشونت طلب است. گروه های تكفیری با اندیشه وهابیت یكی از مقاصدشان را برای حضور و فعالیت های فكری، منطقه قفقاز می دانند چون این منطقه از جمعیت قابل توجه مسلمان برخوردار می باشد. بنابراین كشورهای این منطقه نگران فعالیت روزافزون گروه های افراطی هستند. بنابراین ایران و این كشورها ارتباطات نزدیكی را در این زمینه تولید كردند و می توانند این نوع روابط را استمرار ببخشند. در همین زمینه بحث استقرار صلح در افغانستان یكی از دغدغه های مشترك میان ایران و كشورهای آسیای مركزی است. افغانستان با تركمنستان، ازبكستان، تاجیكستان و ایران مرز مشترك دارد و چنانچه این مناطق از جانب طالبان یا سایر گروه های تكفیری ناامن شود آثار منفی بر امنیت این كشورها خواهد گذاشت. ازاین رو در حوزه افغانستان و استقرار صلح در منطقه هم میان ایران و كشورهای آسیای مركزی همكاری های خوبی برقرار است. كشورهایی تحت عنوان همسایگان افغانستان به اضافه چین و پاكستان همكاری هایی را با هدف استقرار صلح در افغانستان انجام می دهند كه بتوانند آثار مثبت بر امنیت منطقه داشته باشند. در مجموع باید در آینده روند اعتمادسازانه متقابل میان ایران و كشورهای آسیای مركزی و منطقه قفقاز ادامه پیدا كند و از فرصت های موجود استفاده گردد تا فرصت های جدیدی برای گسترش و تعمیق روابط به وجود آید. ادامه این روند می تواند آینده بهتری را برای منطقه ترسیم كند.
راهكارها و زمینه هایی كه درباره گسترش روابط مطرح كردید عموما دولتی است. نقش انجمن های مردم نهاد و انجمن های دوستی در گسترش روابط میان ایران و كشورهای آسیای مركزی و قفقاز چیست؟
واقعیت این است كه ما به صورت كلی در داخل كشور انجمن های دوستی قدرتمندی نداریم و شاید لازم باشد سازوكارهایی را در ایران تولید نماییم تا بتوانیم انجمن های دوستی فعال و تاثیرگذاری را در این زمینه داشته باشیم. كشورهای آسیای مركزی و قفقاز هم در عین حالی كه با بعضی از این كشورها دارای انجمن های دوستی هستیم، اما این انجمن ها از تاثیرگذاری چندانی برخوردار نیستند و نتوانستند نقش فعالی را در این زمینه ایفا كنند. این انجمن ها در دیپلماسی عمومی ما نقش مهمی ندارند و این هم یكی از ضعف ها است كه باید در آینده در حوزه فعال سازی عمومی از این انجمن ها استفاده بهینه شود. اما در كنار بخش دولتی، بخش خصوصی ما در حوزه تجارت نقش نسبتا فعال و خوبی را در كشورهای آسیای مركزی و قفقاز ایفا می كنند. اتاق بازرگانی این كشورها با هم رفت و آمد و تعامل دارند و اسناد همكاری امضا كردند. ازاین رو این مجموعه ها نقش موثری را در گسترش همكاری های غیر نفتی میان ایران و كشورهای آسیای مركزی و قفقاز ایفا كردند. به نظر من یكی از تلاش های دولت باید تقویت بخش خصوصی باشد.
گفت وگو: فتاح غلامی * این گفت و گو نخست در تاریخ 24 بهمن 1396 در بخش جام سیاست، روزنامه جام جم تحت عنوان ظرفیت های دیپلماتیك آسیای مركزی منتشر گردید.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب