در مصاحبه با نیو وبلاگ واكاوی شد
چرایی افزایش خسارات سیل
ایرنا- یک کارشناس ارشد و محقق تامین آب معتقد می باشد هرچند اغلب ساخت و سازهای بدون مجوز در حریم مسیر جریان سیلاب ها یا لایروبی نشدن مسیل ها عوامل تشدید خسارت ها به شمار می روند، اما این، همه مشکل نیست؛ وی علت را فراتر از آن و عمیق تر می بیند.
حسن اشرف گنجویی کارشناس رسمی و محقق تامین آب می گوید: نظام علمی و هدفمند تصمیم گیری برای جانمایی، مطالعه و راه اندازی کارشناسی طرح های آبخیزداری و مدیریت کنترل و پخش سیلاب ها - حداقل در استان کرمان مورد مطالعه اینجانب- وجود نداشته و ندارد، تا در جاهایی که نیاز به راه اندازی طرح باشد به شکل اصولی و علمی بهره برداری و از راه اندازی طرح در نقاط نامناسب نیز پرهیز شود.
هم جانمایی هم نوع اجرا
وی نداشتن شناخت مبتنی بر دانش علمی و تجربی، جانمایی غلط، ضعف نظارت بر این فرآیندها و مشکل مدیریتی در نحوه مطالعه و اجرای طرح های مدیریت سیلاب را همچون دلیلهای دیگر می داند و معتقد است: چرا وقتی یک سیل بند یا بند انحرافی مانند سیل بند پوزه خون سیرجان به طول ۲۸ کیلومتر و بند انحرافی بتنی درختنگوییه شهداد در چهار فرسخ، راه اندازی و در اولین سیل تخریب می شود یا در مواردی، برخی طرح ها بعد از سال ها راه اندازی، کارآیی لازم ندارد مثل سدخاکی گیتری یا کاروانگاه در کوهبنان) متولیان راه اندازی آن به پاسخگویی کشانده نمی شوند؟
سیل اخیر در استان کرمان و دیگر نقاط کشور که تلفات و خسارت های بسیاری برجاگذاشت بهانه ای شد تا خبرنگار ایرنا استان کرمان درباره چرایی افزایش خسارت های سیل با کارشناس ارشد تامین آب مصاحبه کند.
اشرف گنجویی کارشناسی خودرا در رشته آب و خاک سال ۱۳۵۷ از دانشگاه جندی شاپور اهواز گرفته و طی سالهای ۶۱ تا ۶۲ نیز مسئولیت ستاد بازسازی و نوسازی بخش کشاورزی مناطق جنگی استان ایلام را عهده دار بوده است.
وی که می گوید کارشناسی ارشد خودرا دررشته آب و خاک با معرفی معاونت امور زیربنایی وزارت کشاورزی وقت از دانشگاه صنعتی شریف گرفته سال ها تجربه کار علمی و تجربی در زمینه آب و خاک در استانهای مختلف نیز دارد، در عین حال از نحوه ی اجرای طرح های آبخیزداری یا اجرا نشدن برخی طرح ها گلایه می کند و به شدت معتقد می باشد که درصورت تمرکز علمی بر این مساله و اجرای صحیح پروژه های کنترل آب، ضمن این که سفره های زیرزمینی ما تغذیه می شوند، آب با دبی مناسب نیز برای بهره برداران تامین و از خسارت های سیل جلوگیری می شود؛ وی نمونه و مصداق این صحبت خودرا در سدخاکی کریم آباد ماهان ارائه می کند.
اما این کارشناس از مشکلی می گوید که طی سالهای اخیر حداقل در استان کرمان آنگونه که باید برای حل آن کاری انجام نشده، این که هیچ نظام مستند و علمی دراین زمینه وجود نداشته و ندارد.
وی البته مثال های زنده زیادی نیز از وضعیت سیل بندهایی که به دلیل نحوه غلط مطالعه و اجرا گرفتار مشکل شده اند یا پروژه هایی که فاقد کارآیی هستند دارد و تاکید می کند که ضروریست یکبار همه طرح های آبخیزداری و حوزه مدیریت تامین آب استان مثل سدهای خاکی، پخش سیلاب ها، بندهای انحرافی و کارهای انجام شده برای احیا و مرمت قنات ها، تمامی طرح های آبیاری تحت فشار جمع آوری شده، مساله دار، مطالعه شده ولی اجرا نشده، و کانال های انتقال آب مساله دار، مستند و احصا، سپس دلیلهای مشکلات هرکدام بیان و یک ساختار علمی به وجود آید تا زمینه کار علمی برای آیندگان نیز فراهم گردد.
نظام طبیعی طبیعت را درست ببینیم
اشرف گنجویی در پاسخ به اولین پرسش خبرنگار ایرنا که نظر او را درباره بارش های زیاد یک هفته پیش استان می پرسد می گوید: بارش چه به شکل باران و چه برف، در استان کرمان همیشه بوده و خواهد بود؛ درباره این نظام طبیعی که در استان کرمان وجود دارد اگر کسی ادعا کند این استان خشک یا فاقد بارندگی و فاقد برف است، یعنی شناختی از نظام طبیعی ندارد.
«بنابراین در استانی به سر می بریم که طبق روال نظام طبیعی خود بارندگی و برف به موقع، جریان سیلاب، به شکل بدیهی و معین در آن وجود داشته و در تمامی زمان ها نیز این بارش ها را داشتیم. این که یک دفعه تحلیل های موهوم ارائه شود در خصوص این که استان کرمان آب نداشته، ندارد یا خشک است، (ضمن پذیرش وضعیت کلی کاهش بارش ها طی سالهای قبل تا حالا یا برخی تغییرات اقلیمی طی سالهای گذشته) گرفتار وضعیتی می شویم که الان در این هفته (با بارش های شدید و خسارات فراوان) گرفتار آن شدیم.
نظام طبیعت استان محل پخش سیلاب هم دارد
این کارشناس تامین آب می گوید: بر طبق سال ها تحقیق و مطالعه میدانی می گویم که سراسر استان کرمان، در دره به دره و منطقه به منطقه آن، شرایطی داریم که بطور خدادادی و طبیعی می توانیم با راه اندازی سدهای خاکی زیر ۳۰ متر برای ذخیره سازی سیلاب ها و جلوگیری از خسارت آنها و نیز راه اندازی طرح های پخش سیلاب ایجاد نماییم. موقعی که طبیعت استان را از جنبه راه اندازی پخش سیلاب ارزیابی می نماییم، شگفت زده می شویم که چطور موقعیتی خدا به طبیعت استان داده که هرکجا امکان جاری شدن سیل هست، می توانیم (امکان) پخش سیلاب هم داشته باشیم.
«واقعیت موجود طبیعت استان کرمان اینطور است که هرکجا که سیل هست، می توانیم طرح های آبخیزداری هم اجرا نماییم و ذخیره سازی آب هم انجام دهیم. سازمان های متولی بر طبق این طبیعت شفگت انگیز باید کار می کردند، به شناخت واقعی می رسیدند و مستندسازی می کردند تا بدین سان اگر هر نهادی قصد راه اندازی سد خاکی در هر جایی از این طبیعت را داشت از این مستندات استفاده کند؛ اما این مستندات و نظام علمی توسط متولیان با همه شرکت های اقماری و هزینه اعتبارات کلان تا حالا نهادینه نشده و وجود ندارد یا در دسترس نیست.
متولیان استان فاقد شناخت کافی علمی از طبیعت استان
این کارشناس در ادامه با انتقاد از تکیه به رویکرد حفر چاه طی دهه های اخیر برای تامین آب که تبعات آن دامنگیر کشور هم شده می گوید: متولیان آب استان از استان فاقد شناخت کافی و کامل علمی هستند و مشکلات موجود در کشور نیز دلیل و استناد این سخن و وضعیت است. این که بیاییم فقط روش چاه زنی را وسیله ای برای تامین آب به کار گیریم، یعنی بیگانگی و بی اطلاعی نسبت به طبیعت، خراب کردن طبیعت، به استقبال فرونشست و فروچاله رفتن که در سطح شهر و استان مظاهر آنرا در نقاط مختلف می بینیم.
سدهای خاکی فاقد کارآیی
اشرف گنجویی در ادامه راه اندازی برخی سدهای خاکی که طی ۳۰ سال اخیر تولید شده اند اما فاقد کارآیی هستند را همچون نشانه ها برای روسفیدی متولیان آن طرح ها عنوان و بیان می کند: بندهای انحرافی داریم که حتی در نخستین فرصت بعد از افتتاح، نه فقط کارآیی لازم که توجیهی برای راه اندازی اصولی آنها نداشتند و بلافاصله تخریب شدند.
وی به یک بند خاکی به طول ۱۴ کیلومتر در شهرستان شهربابک اشاره می کند و می افزاید:
این بند خاکی مشرف به شهر بابک است که به ارتفاع چهار و نیم متر سال ها قبل راه اندازی شده و به دلیل تبعیت نکردن از خطوط تراز( هنگام احداث)، کارآیی مورد انتظار را نداشته و گاها در مواردی وسیله ای برای تشدید سیل به شهر شده است.
اشرف گنجویی یکی از علت های نداشتن کارآیی این بندخاکی را بر طبق مطالعات خود، منطبق با خط تراز نبودن این پروژه اعلام و تاکید می کند: این بند از همان سالهای اول که ساخته شد، طی حدود ۲۰ سال اخیر فاقد کارایی مدلول دار بوده است.
وی گلایه می کند: کسانی که در استان از مسئولیت برخوردار بودند و هستند وسیله ای برای مهار، کنترل، ذخیره سازی و تغذیه سفره های آب زیرزمینی داشتند و دارند اما این استان را از یک زاویه درست علمی و کارشناسی منطبق با وقایع استان ندیدند و قصد دیدن آنرا هم ندارند، و چون این نوع نگاه علمی وجود نداشته، امروز همه، سیلاب ها را که نعمت الهی هستند و می توانند به فرصت برای ایجاد اشتغال، توسعه کشاورزی، افزایش آبدهی قنوات و تغذیه سفره های زیرزمینی، تامین آب تبدیل شوند، طور دیگری می بینند.
این کارشناس اظهار داشت: حالا وضعیت طوری شده که بجای این که سیل برای همه ما یک فرصت باشد، با چنان سرعتی از کنار روستاها و شهرها تخلیه و خارج می شود که فقط عایدی شهرها و روستاها از آن، خسارت، خرابی و تنها ذوق لحظه ای باارزش باران و تشکیل امثال دریاچه کلوت های شهداد باقی می ماند.
۲۵ سال داد می زنم ولی گوش شنوایی نیست
این کارشناس تاکید دارد که این سخنانش تازگی ندارد و بارها و بارها گفته است؛ می گوید: طی حداقل ۲۵ سال قبل بارها این مسائل را دلسوزانه گفته ام؛ تمامی گزارش های رسانه ای من موجود است اما حتی یکی از مدیران و متولیان در یک سازمان مرا صدا نزده که بگوید و بخواهد حتی راستی آزمایی کند که من درست می گویم یا خیر؟ اگر درست می گویم حرف هایم را در اجرا اثبات کنم و اگر نادرست می گویم دیگر ادامه ندهم و نه چیزی بنویسم و نه بگویم.
اشرف گنجویی در ادامه برای اثبات سخنان خود به مصداقی در منطقه اندوهجرد(شمال شرق شهر کرمان) اشاره می کند و می افزاید: بطورمثال مناطق اندوهجرد، شهداد و دهنه غار به شکلی هستند که سیلاب مناطق کوهستانی آنها به سمت کویر لوت هدایت می شود.
«وقتی گذر به گذر دره ها را در این منطقه کنترل کردم، دیدم بر سر دره ها جا برای ذخیره سازی، انحراف آب و راه اندازی سیستم پخش سیلاب وجود دارد و سوال مهم این است که چرا و چه دست هایی پشت پرده بوده یا هست که اجازه نمی دهد و ندادند که این مناطق به بهترین مناطق برای ذخیره سازی و تامین آب منطقه تبدیل شوند»؟
وی توضیح داد: در اندوهجرد البته بند انحرافی نیز سال ها تولید شده که وقتی می گوییم کارآیی ندارد یعنی مصداق همین طرح.
اشرف گنجویی اضافه کرد: حوضه آبریز اندوهجرد به وسعت حدود ۵۷۰ کیلومتر مربع است که تمامی سیلاب مناطق بالادست که منتهی الیه آن در مناطق کوهستانی مختلف مثل سعدآباد، جوشان و سیرچ بسرعت پس از هر بارش به کویر لوت می رود.
«این زیرحوضه آبریز دو نوع آب دارد؛ آب پایه و آب سیلابی. آب سیلابی و نیز آب پایه آنرا به صورتی می توان در سیستم های پخش سیلاب بالادست مهار کرد. آب های پایه و سیلابی قبلا به اندوهجرد می رفتند اما در طول مسیر چون (به علت گرما) تبخیر و نفوذ زیاد بود به حداقل ممکن، آب به اندوهجرد می رسید که میزان آن ۱۰۰ لیتر در ثانیه بود».
وی اضافه کرد: در راه اقتضا می کرده بندانحرافی دو منظوره منطبق بر قوانین علمی حاکم بر ساخت و ساز بندهای انحرافی بتنی زده شود که هم بتواند سیلاب ها را پشت یک سیستم پخش سیلاب مشرف به اندوهجرد مهار کند و هم زه آب بستر رودخانه کنترل و به کانال انتقال آب هدایت شود تا در این حالت میزان آب چندبرابر شود و برابر باحدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ لیتر در ثانیه بجای ۱۰۰ لیتر به اندوهجرد برسد.
اشرف گنجویی اظهارداشت: در این محل در دهه ۷۰ می آیند بند انحرافی در عریض ترین نقطه رودخانه می سازند و آنرا در موقعیتی راه اندازی می کنند که طولانی ترین عرض را رودخانه داشته و نکته مهمتر نیز این که بستر آنرا روی رسوبات رودخانه ای درشت دانه و نیز با تکیه گاههای از رسوبات رودخانه ای درشت دانه راه اندازی می کنند.
«کارشناسان و شرکت های مهندس مشاور متولی باید می دانستند که بند انحرافی را در نقطه ای می سازند که هم زیر آن، فرار آب دارد و هم اطراف آن؛ اما به این مقوله های مهم بها ندادند و سازه بتنی را با هزینه های بسیاربالا ساخته اند. پیمانکار نیز از خارج از کرمان آمده بود و از روزی که باید سازه کار کند، کانالِ راه اندازی شده در نخستین نوبت برای انتقال آب فروکش می کند و صددرصد تخریب می شود)؛ بعد از آن ناگزیر می شوند لوله گذاری کنند، آن هم پس از چندسال، مشکل پیدا کرده به طوریکه قادر به انتقال آب نیست و آب پایه همچنان پیش از ساختمان بند انحرافی بی خاصیت، مقدار ناچیزی از بستر رودخانه به اندوهجرد می رسد.
اشرف گنجویی اضافه کرد: حالا این طرح همان ۱۰۰ لیتر آب در ثانیه که پیش از ساخت پروژه به اندوهجرد می رسید هم ندارد و جواب این شرایط را چه کسی باید بدهد؟ چرا هیچکس نباید پاسخگو باشد؟
وقت پاسخگویی در قبال گرفتن پول و راه اندازی طرح است
این کارشناس می گوید سازمان ها و متولیان باید پاسخگو در قبال کارهایشان باشند؟ چرا کسی به متولیان اجرای این طرح ها که هزینه های بالائی را متحمل شده اند کاری ندارد؟
اشرف گنجویی در ادامه خطاب به مدیران تاکید می کند: هنوز هم دیر نیست؛ بیایید تیمی را علمی و بطور صادقانه در سراسر استان راه اندازی کنید تا طرح هایی که در راه آب اجرا شده اند را شناسنامه دار کنند.
«با مستندسازی این طرح ها مشخص می شود اگر طرح کارایی دارد چرا، و اگر ندارد چه دلایلی داشته است؛ وقتی اطلاعات این طرح ها تهیه شود مستنداتی برای آیندگان و طرح های پیش رو می ماند برای اینکه درسی می شود برای گروههای بعدی، موقعیت ها و شخصیت های بعد که در نظام و چارچوب طبیعی اقلیم استان کاری نکنند، که چنین مشکلاتی ایجاد شود، دست به رودخانه ای نزنند که نباید بزنند، و اگر هم لازم بود کاری کنند منطبق با دانش و تجربه باشد».
وی تاکید دارد: در این صورت نهادهای زیرمجموعه وزارت نیرو یا هر نهاد دیگر در استان که باید برای جانمایی طرح های آبخیزداری، راه اندازی شهرک یا هر کاری مجوز بدهند، می دانند که کجا برای چه کاری باید مجوز بدهند یا ندهند؛ همه مجوزها نیز باید در قالب قانون توزیع عادلانه آب باشد.
به گفته این کارشناس، جانمایی غلط، نظام اجرائی و مدیریتی نامناسب و سیستم اجرائی و نبود نظارت بر فعالیت نادرست پیمانکاری همچون مشکلات پیش روی این عرصه است.
تعویض ۵ پیمانکار در یک طرح؟
اشرف گنجویی در ادامه از مشکل دیگری می گوید و آن هم تعدد پیمانکاران در اجرای طرح ها که نشان از ناپختگی و غیرکارشناسی بودن سیستم مدیریتی و اجرائی این طرح هاست. وی می افزاید: وقتی برای اجرای سد خاکی چندین پیمانکار عوض بشود، خب معلوم است که نتیجه چه خواهد شد.
وی به سد موسوم به «گروه راین» که پنج پیمانکار در اجرا در اوایل دهه ۹۰ عوض کرد اشاره و اشاره کرد: این سد بعد از افتتاح، در روزهای نوروز آن هم در ساعات اولیه بامدادان سیزده نوروز بعد از پر شدن مخزن و افتتاح رسمی سازمان جهادکشاورزی درهم ریخته شد و گفتند که اگر در طول روز رخ داده بود شاید تلفات زیاد انسانی هم می داد؛ چرا باید اینهمه هزینه با چندین پیمانکار بشود و نتیجه هم این باشد؟ آیا پیگیری برای مرور چگونگی حادثه انجام شد؟ اگر شده به اطلاع مردم برسد.
پروژه ای دیگر در مرز کرمان و یزد
کارشناس ارشد تامین آب در ادامه به مصداق دیگری اشاره و بیان کرد: بین استانهای کرمان و یزد سد خاکی کاروانگاه یا گیتری در دهه ۸۰ تولید شده است.
«پس از راه اندازی این سد همه منتظر بودند که ۲۰ تا ۳۰ پارچه آبادی در اطراف منتفع شوند که حتی شنیده شد اختلافاتی نیز بین چند منطقه برای بهره برداری از آب آن شکل گرفت. اما بعد از راه اندازی سد، دیدند که هیچ کارآیی ندارد و آب پشت آن جمع نمی گردد. در سالهای اول می گفتند خشکسالی است اما دیدند باران هم می بارد اما آبی در مخزن سد جمع نمی گردد تا این که چوپان ها در پایین دست به ادارات متولی مراجعه کردند و گفتند بعد از راه اندازی سد، تپه های منطقه محل سکونتشان خیس و دارای چشمه شده است؛ مشخص شد آب بجای جمع شدن در مخزن، از زیر سد فرار و عبور می نماید».
وی اشاره کرد: تا آن زمان که عملکرد گذشته در رابطه با تامین آب استان را مرور، کنترل علمی، جمع بندی و مستندسازی نکنیم، نگاهی برای کار درست دراین زمینه وجود نخواهد داشت و پیمانکاران و ناظران نیز خودرا مسئولیت پذیر نخواهند دانست و اگر هم پروژه ای کارایی نداشت می گویند مثل فلان پروژه گرفتار مشکل فنی و خراب شده است.
اشرف گنجویی اضافه کرد: تا این وضعیت را نشکنیم و آنرا به مدار نوین سازندگی تبدیل نکنیم که همه ببینند شرایط عوض شده و باید کانال و سد را درست و علمی بسازند، مشکل حل نمی گردد.
به گفته وی، تا وقتی مطابق با موازین علمی و وقایع طبیعت، بندهای انحرافی طراحی و راه اندازی نشوند، هر اعتباری (بیشتر اعتبارات) دراین زمینه هدر می رود.
اشرف گنجویی تاکید می کند جزئیات و مستندات علمی و اجرائی بیشتر مربوط به این سخنان در مصاحبه پیش رو موجود است و در صورت ضرورت برای ارائه به مسئولان کشوری یا استانی، این آمادگی وجود دارد.
خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) نیز آمادگی دارد متولیان در هر بخش دولتی یا غیردولتی، هرنوع نظری درباره مسائل انتشار یافته در این مصاحبه دارند را پیگیری کند.
بخش هایی از این مصاحبه مربوط به چند هفته پیش و پیش از بارش های سیل آسای فعلی است که با پیشنهاد ایرنا قرار بود تیمی متشکل از کارشناسان و در صورت همراهی باحضور برخی مدیران دستگاه های اجرائی تشکیل گردد تا با حضور در محل های مختلف سطح استان، نقطه نظرات علمی اشرف گنجویی کارشناس تامین آب در عرصه میدانی بررسی و امکان سنجی شود و این بررسی میدانی در ایام آتی ناظر به هر پروژه یا محدوده خاص خود صورت خواهد گرفت.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب