درس هایی از توسعه كره جنوبی
نیو وبلاگ درس هایی از توسعه كره جنوبی
یكی از جلسات در مورد «عرفان اسلامی و بودیسم» بود و دیگری درباره «تجربه خاورمیانه عربی با مدرنیسم». البته جلسه سومی هم برگزار گردید كه گفتگوی با دانشجویان مطالعات بودیستی بود كه عموماً مایل بودند روحانی شوند. در هر سه جلسه شركت كنندگان با علاقمندی شركت و سؤال می كردند. با علاقمندی و كنجكاوی فراوان امّا با تواضع و بلكه با حالتی خجالتی.
این سومین سفرم به كره بود. سفر نخست كه رسمی بود هنگامی بود كه مدیر كل فرهنگی وزارت خارجه بودم و سفرهای بعدی خصوصی بود و با دعوت دانشگاه ها. در خلال این سفرها با افراد فراوانی و از طبقات مختلف، بخصوص اساتید، صحبت می كردم و عموماً صحبت درباره تاریخ كره و تاریخ و فرهنگ مدرن آن و چگونگی توسعه شگفت آور صنعتی و اقتصادی و هم علمی و پژوهشی آن بود. ذیلاً به نكاتی اشاره می گردد.
1- كره جنوبی بخش جنوبی شبه جزیره كره است كه در طول تاریخ یك پارچه بوده است. این تقسیم بعد از آخر جنگ كره در 1953 نهایی شد و در آن زمان بخش فقیرتر و عقب افتاده تر، همین قسمت جنوبی بود. این شبه جزیره تنها از شمال به چین متصل می گردد و مرزهای دیگرش را آب فرا گرفته است. این موقعیت جغرافیایی نوعی وحدت نژادی و زبانی و فرهنگی را سبب شده است و در مقایسه با كشورهای دیگر كمتر مورد تهاجم نظامی بوده است، باآنكه در قرون اخیر اروپائیان، و از اواخر قرن نوزدهم آمریكائی ها، بدان ورود كرده اند.
هم مرزی با چین نفوذ گستره تمدن و فرهنگ و علم و هنر این كشور سبب شده است، باآنكه فرهنگ تمامی آسیای دور متأثر است از فرهنگ چین. چنانكه نزدیكی اش با ژاپن پی آمدهای خویش را داشته است. البته در اینجا جریان معكوس است. ژاپنی ها در اوائل قرن بیستم شبه جزیره را تصرف كردند و تقریباً به مدت چهل سال آن را در اختیار داشتند. كره ای ها خاطرات بسیار منفی ای از آنان دارند و هنوز هم بعد از گذشت بیش از هفتاد و سه سال از استعمار ژاپن از آن ایام به تلخی یاد می كنند، امّا باوجود این همه ژاپن در مدرنیزه كردن این كشور نقش مهمی داشته و بعد از جنگ كره سرمایه و تكنولوژی ژاپن سهم بزرگی در صنعتی كردن این كشور داشته است. مهمتر آنكه روند صنعتی شدن و خصوصیت های صنایع مختلف كره همانند ژاپن است. به عبارت دیگر ژاپن مدل مناسبی جهت توسعه كره بوده است و این نكته مهمی است كه می باید مورد تعمّق قرار گیرد. مشكل عموم جهان سومیان، مشكل مدل توسعه است و كره كمتر از این كاستی رنج برده است.
2- خصوصیت های طبیعی و طبیعت كوهستانی و فراوانی جمعیت آن را نباید فراموش كرد. این مجموعه عوامل آنان را به مردمی سخت كوش و پركار تبدیل نموده و از قدیم چنین بوده اند. باآنكه زمین قابل كشت آنان محدود است، اما حاصل خیز است و این باعث افزایش خصلت تلاش و پركاری آنان شده است.
نكته مهم دیگر «نظم و نظام پذیری» و «مدیریت پذیری» آنان است. توسعه كنونی كره عمیقاً وام دار مدیران و شركت های بزرگ موفق آنها است، امّا یك مدیر خوب در جایی موفق می گردد كه زیردستانش «مدیریت پذیر» و «مسئولیت پذیر» و «قانون پذیر» باشند. به واقع این خصوصیت ها در كره مثال زدنی است. به این مجموعه باید خصوصیت «جمع پذیری» آنها را افزود و اینكه بدون بهانه جویی در كنار یكدیگر كار كنند، اصل برای آنها انجام وظیفه است و آن را با حداكثر توان و علاقمندی انجام می دهند و كمتر به مسائل دیگر می اندیشند. كره بدون شركت های بزرگ صنعتی اش مفهومی ندارد و این شركت ها به همان میزان كه به سود خود می اندیشند به حیثیت و سربلندی كشور خود و وضعیت بهتر زندگانی مردم خویش می اندیشند. شاید نمونه خوب آن رئیس مجموعه «دوو» آقای كیم وو چونگ باشد كه در كتابش «سنگ فرش هر خیابان از طلاست»، داستان زندگانی خود و حساسیت اش به كشور و مردم خویش را شرح می دهد.
3- تجربه آنان با تاریخ جدید هم قابل تأمل و استثنائی است. اروپائیان در مقاطع مختلفی از تاریخ جدید به كره آمده اند، امّا اراده چندانی برای ماندن نداشته اند. اولاً سرزمینی دور بود و ثانیاً منابع چندانی همچون هند و یا چین نداشت. كشوری بود بالنسبه فقیر و در منتهی الیه شرق و فاقد جاذبه ای خاص.
نكته در مورد اروپائیان و كمی بعد آمریكایی ها، مبلغان مسیحی است. اینان كره را سرزمینی مناسب یافتند و باوجود مشكلات و بعضاً كشتارهای جمعی كره ای ها مسیحی شده و مبلغان تا پیش از اواسط قرن نوزدهم، به حضور خود ادامه دادند. این جریان بیشتر به دلیل اقبال و استقبال مردم كره از مبلّغان بود.
توده مردم بودایی بودند و دین نظام حاكم كنفوسیوس بود و این یك مشكل بود. مسئله دیگر اینكه اصولاً در این كشور دین و هویت قومی و هویت ملی همچون خیلی از نقاط دیگر، چندان مرتبط نیست. یك نفر می توانست كره ای باشد و دینی غیر از ادیان بومی انتخاب نماید، این مورد حتی در گذشته هم تا آنجا كه به توده مردم باز می گشت، چندان مسئله ساز نبود. مضافاً كه آداب و رسوم مسیحی برای آنان جاذبه فراوانی داشت و بدون توجه به ذات خود این دین. هنوز هم در این كشور و در ژاپن خیلی از جوانان باوجود آنكه میسحی نیستند و اصولاً به هیچ دینی معتقد نیستند، مایلند مراسم عروسی شان در كلیسا برگزار گردد. این به علت مطلوبیت آن آداب و رسوم است.
4- عملاً مبلغان و خاصه مبلغان پروتستان آمریكایی، پیش قراولان آموزش و نظام آموزشی جدید بودند. خیلی از كتاب های آموزشی توسط آنان نوشته و یا ترجمه می شد و به چاپ می رسید. بعلاوه آنان در كنار مردم و ضد اشغال گران ژاپن بودند. آنان در فاصله 1945-1905 در كره بودند و در طول این مدت مردم احساس می كردند كه كلیساهای مختلف در كنار آنان هستند. باآنكه بودائیان هم، بخصوص بعضی از شاخه های این دین، چنین بودند.
در كره مدرن هنوز هم كلیسا جایگاه خویش را دارد. در طول ناآرامی های دهه هشتاد كه عمدتاً دانشجویی بود یك بار دانشجویان در برابر تهاجم پلیس به كلیسای مركزی شهر پناه بردند. پلیس در تعقیب آنان وارد كلیسا شد، اما با مقاومت كاردینال معروف "استفان كیم سو هوان" مواجه گردید. چنین نقل می كنند كه او گفته بود برای بازداشت دانشجویان ابتدا می باید از روی بدن من عبور كنید. این واكنش پلیس را به عقب نشینی وادار كرد.
این موضع گیری به افزایش موقعیت كلیسای كاتولیك و محبوبیت كاردینال انجامید و بعد از مرگش یكی از باشكوه ترین مراسم تشییع رسمی و مردمی برای او تدارك دیده شد. هنوز هم كلیسای كاتولیك دارای موقعیت مهمی است و در مقاطع حساس اجتماعی و سیاسی و انتخاباتی عموماً به پیام هایش گوش فرا می دهند. با اینكه ماهیت كلیسای كاتولیك به گونه ای است كه پیوسته با احتیاط و رعایت تمامی جوانب صحبت می كند.
مناسب است خاطره ای را كه نشان دهنده نكات یاد شده است، نقل كنم. پیش از سفر اخیرم، از شهر ایكسان با قطار عازم شهر كوانجو شدم. اسقف شهر آقای "كیم هی جونگ" كه ضمناً رئیس كنفرانس اساقفه كره است و برای دومین بار اخیراً انتخاب گردید برای استقبال به همراه شهردار فرهیخته اش، آقای "یون جانگ هیون"، به ایستگاه آمد و به اتفاق عازم دفتر شهردار شدیم. در سالن ایستگاه و در طول مسیر تا سوار شدن به ماشین تقریباً همگان نسبت به اسقف و با روش خاص كره ای احترام و تعظیم می كردند. مطمئناً درصد بزرگی از آنان غیر مسیحی و غیر كاتولیك بودند، امّا همگان احترام می گذاشتند.
علیرغم این همه دین در كره در حال ضعیف شدن است و گویا حدود نیمی از آنان به هیچ دینی باور ندارند و این مورد در میان جوانان شایع تر است. باآنكه مسیحیان كره و خصوصاً پروتستان هایش به لحاظ دینی در موقعیت بهتری قرار دارند.
5- واقعیت این است كه توسعه كره تقریباً توسعه ای همه جانبه است و شاید این دلیل موفقیت پایدار او است. توسعه صرفاً صنعتی و اقتصادی و تجاری نیست، توسعه علمی و آموزشی و پژوهشی و هم اجتماعی و سیاسی هم هست. هم اكنون نظام آموزشی آنان یكی از بهترین ها است. همچنانكه استاندارد شفافیت و مبارزه با فساد هم یكی از بالاترین ها است. احتمالاً این تفاوت بزرگ بین آنها و كشورهایی چون چین و ویتنام است. اینان هم توسعه سریع صنعتی و اقتصادی را شاهد بوده و هستند، اما در زمینه های دیگر همانند كره نیستند. البته قابل انكار نیست كه اصولاً در دو شرائط مختلف قرار دارند. چین و حتی ویتنام نمی توانند همچون كشور كوچك كره و با مردمی كه یك دست هستند، عمل كنند. این ممكن نیست.
بهرحال نكته این است كه بخش مهمی از موفقیت آنان هم اكنون به علت توسعه همه جانبه آنها است. اگر چنین نبود نمی تواستند بحران مالی اواسط و اواخر دهه 1990 را كه تمامی بازارهای شرق آسیا را دربرمی گرفت، از سربگذرانند. شاید بركناری رئیس جمهور قبلی خانم پارك نمونه خوبی باشد. این خانم فرزند رئیس جمهور اسبق آنها است كه باوجود دیكتاتوریش، بزرگترین سهم را در توسعه این كشور داشت. مضافاً كه چندین بار در تلویزیون در حالتی كه اشك در چشمانش حلقه زده بود، از مردم به علت اشتباهاتش عذر خواست، امّا در نهایت از سمت خود بركنار شد. جالب این است كه جرم اصلی او این بود كه از یك شركت كره ای 72 میلیون دلار برای كمك به یك موسسه غیر انتفاعی درخواست كرده بود كه البته با این موسسه مرتبط بود.
البته در سفر اخیرم مكرر از اساتید مختلف شنیدم كه آنها با مشكلات فراوانی مواجهند كه در آینده خویش را نشان خواهد داد. مسئله مهم اشباع بازار كار است. برای نسل جوان همچون گذشته امكان چندانی برای یافتن شغل، و لااقل شغل دلخواه، وجود ندارد. حتی یكی از سفرای كره می گفت در زمان ما ممكن بود كه فرد واجد شرائط به راحتی جذب وزارت خارجه شود، امّا هم اكنون ممكن نیست، در حالیكه او سفیر نسبتاً جوانی بود.
نكته دیگر اینكه می گفتند بازارهای خارجی هم به علت كثرت رقبا، اشباع شده است و دیگر نمی توانیم چون گذشته به بازار وارد شویم. جالب این است كه عموم آنها می گفتند آخرین شانس بزرگ ما، «ایران» است. كشوری است وسیع و با منابع غنی و جمعیت فراوان و بازاری بزرگ.
البته قابل انكار نیست كه اولویّت برای كشورهای شرق آسیا هم اكنون مسئله توسعه است. از چین و تایلند گرفته تا ویتنام و كامبوج و لائوس و فیلیپین و حتی اندونزی و مالزی. این فضای منطقه ای طبیعتاً شرائط مناسبی برای توسعه بوجود می آورد و باعث می گردد همگان در روند توسعه ای قرار گیرند. البته این به نوبه خود به نفع كره است، چون كه می كوشد با استفاده از سرمایه گذاری و اجرای پروژه های مختلف، در این جریان شركت نماید و آن را شتاب بخشد.
6- بدون شك ترس از كره شمالی و تهدیدهای او سهمی بزرگ در توسعه كره، باآنكه به گونه ای غیر مستقیم، داشته است. در موزه هایی كه به تاریخ معاصر كره مربوط می گردد می توان پوسترهایی را دید كه در آن مردمی برای مقابله با دشمنان به تولید بیشتر و بهتر تشویق شده اند. چنین نبوده و نیست كه آنها برای مقاومت در برابر تهدیدهای شمال صرفاً به آمریكا متكی باشند. او را متحد خود دانسته و می دانند، امّا به واقع خود هم فعال می باشند و خیلی از برنامه هایشان با عنایت به این مورد توجیه پذیر است.
البته مبحث كره شمالی و رابطه اش با همسایگانش، بخصوص كره جنوبی و ژاپن و هم چین و روسیه، مسئله پیچیده ای است و احتمالاً مهمترین عامل است در شكل دهی جهان آینده در آنجا كه به سه كشور آمریكا، چین و روسیه مربوط می شود، بنابراین اصولاً می باید در چارچوب دیگری نگریسته شود. مسئله فراتر از كره شمالی بعنوان یك كشور است. این كشور عملاً سمبل رقابت كنونی و آینده سه قدرت نام برده است.
در ایام اقامتم در سفر اخیر مسئله كره شمالی و اقداماتش در اوج خود قرار داشت و تمام رسانه ها بدان می پرداختند. امّا عملاً مردم آرام بودند و تغییر قابل توجهی در شاخصه های اقتصادی و مالی وجود نداشت. گویی باور داشتند كه رفتار شمالی ها منطق و اهداف خاص خویش را دارد و برنامه ریزی شده و حساب شده عمل می كند، حتی در آنجا كه با خشم و عصبانیت برخورد می كند.
7- مبحث دیگری كه واجد نهایت اهمیت است «راست گفتاری» و «امانت داری» كره ای ها است، به گونه ای كه گویی این مسئله نهادینه شده است و البته این وجه مشترك عموم كشورهای توسعه یافته است. «دروغ» و «دروغگویی» می تواند یك فرد را ساقط كند و تا آنجا كه مجبور به استعفا شود. وزیر خارجه هلند در ایام اخیر به علت دروغی كه درباره پوتین در بیش از ده سال قبل گفته بود، استعفا كرد.
بد نیست با نقل خاطره ای سخن را تمام كنم.
به هنگام مأموریتم در مراكش تیم گل بال ایران به مراكش آمد و در مسابقات اول شد. بازی گل بال مربوط است به نابینایان و یاكم بینایان. از آنها برای شام دعوت كردم. مرّبی تیم گفت از یكی از اعضای تیم كه فرد پول داری شده است بپرسید چگونه به این موقعیت رسیده است.
پرسیدم و وی خاطرنشان كرد در سال 1363 جهت شركت در مسابقات به كره رفتیم، امّا كسی ما را تحویل نگرفت و در مسابقات شركت نكردم و به علت نابینایی مجبور شدم در هتل بمانم. در این میان با فردی ایرانی كه زبان كره ای می دانست آشنا شدم. از او خواستم مرا به بازار ببرد. بعد از بررسی دریافتم لباس سرهمی كودكان در آنجا ارزان است و در ایران بازار خوبی دارد. همه پنج هزار دلاری كه همراه داشتم صرف خرید لباس كردم و گفتم به آدرس بندری در ایران كه نامش را فراموش كرده ام، بفرستند. مدتی بعد لباس رسید و آن را در بازار به چند برابر قیمت تمام شده فروختم. و این سفارش خرید ادامه یافت و هر بار سود سرشاری می بردم. پرسیدم در بار اول و یا در نوبت های بعدی همیشه اجناس مطابق با سفارش بود كه تأیید كرد.
این احساس تعهد و امانت داری را هنوز هم می توان دید. در آن شرائط سخت جنگ تحمیلی و موقعیت به مراتب سخت تر ایران و دوری راه و عدم امكان پیگیری، طرف كره ای به راحتی می توانست تقلب كند و اصولاً جنسی نفرستد، امّا چنین نكرد. به واقع چنین خصوصیاتی گذشته از آنكه یك فضیلت اخلاقی است، یكی از مهمترین عوامل برای رشد و توسعه است.
البته نكات بیشتری هست كه خصوصاً به نظام آموزشی، امنیت اجتماعی، شغلی، پی آمدهای منفی توسعه باز می گردد. مثلاً هم اكنون كره با كاهش فزاینده جمعیت مواجه می باشد كه بیش از هر كشور دیگری است. این كاهش جمعیت به گونه ای است كه حتی دانشگاه ها را هم نگران ساخته است. تعداد دانشجویان كاهش یافته و در آینده تا آن مقدار كاسته می شود كه اداره دانشگاه ها مقرون به صرفه و اقتصادی نیست.
8- با عنایت به اهمیت مبحث به یك مسئله دیگر اشاره می كنم و آن مسئله محیط زیست است. كره ای ها همچون ژاپنی ها به خوبی توانسته اند پی آمدهای منفی توسعه ای خویش را بر روی محیط زیست، خنثی كنند. آب و هوا و خاك آنان به عكس گذشته سالم و قابل قبول است. آب رودخانه ای كه از وسط سئول می گذرد سالم و ماهی هایش قابل استفاده می باشد. این صرفاً ناشی از توسعه تكنیك های عدم آلوده كننده و یا تكنیك های خنثی كننده آلودگی نیست، این هم هست كه از ابتدا محیط زیست را حفظ می كرده اند. نمونه ای را بگویم.
سئول شهری است با بیش از ده و شاید دوازده میلیون جمعیت. استاد همراهم من را به تپه ای كه بلندترین تپه شهر بود برد و از آنجا سئول قابل مشاهده بود. در این شهر سه و یا چهار تپه دیگر هم وجود داشت كه همچون این تپه آكنده از درختان جنگلی بود، امّا هیچ تجاوزی به حریم تپه ها نشده بود و ساختمان ها و خیابان ها تا نقطه صفر به پیش آمده بودند. در حالیكه زمین و ساختمان در این شهر بسیار گران است و یكی از گران ترین ها در دنیا. یك متر مربع زمین در مركز سئول یكصد و بیست هزار دلار قیمت دارد و به واقع مردم قادر نیستند در این شهر حتی آپارتمانی در حد شصت متر مربع بخرند و عملاً اكثریت اجاره نشین هستند.
اما باوجود تمامی این نكات هیچ تجاوزی به حریم تپه ها نشده بود. به احتمال فراوان این عدم تجاوز به حریم های طبیعی در موارد دیگری هم وجود داشته است و البته هم اكنون رعایت سلامت محیط زیست و كیفیت بهینه مصرف آب و انرژی و سایر منابع حیاتی همچون اولویت ها است. هم از جانب دولت و هم از جانب مردم.
بخش مهمی از مشكلات محیط زیستی كشورهای جهان سوم به علت «اصل قرار دادن توسعه» به هر قیمتی است، بدون آنكه به پی آمدهای اقدامات ناسنجیده بیندیشند، باآنكه این عوارض صرفاً به بحران محیط زیست منجر نمی گردد، ولی محیط زیست و بخصوص منابع آب و منابع آب آشامیدنی بیش از مسائل دیگر تحت تأثیر پی آمدهای منفی «توسعه به هر قیمت» قرار می گیرد. در تمامی این موارد تجربه كره به واقع قابل تأمل و قابل بهره برداری است.
9- این مجموعه عوامل سبب شده كه این كشور خویش را با سرعت با شرائط جدید تطبیق دهد. در بازدید ازیكی از بیمارستان ها شهر ایكسان دریافتم كه توریسم پزشكی آنها واقعاً فعال است و بیماران زیادی از چین و آسیای دور و روسیه و حتی از شیخ نشین های خلیج فارس و عراق جهت معالجه به كره می روند و بعضاً ماه ها اقامت می كنند. این جریان تا آن مقدار مهم و اقتصادی می باشد كه ردیف هایی از كتابفروشی بزرگ شهر سئول، مختص كتاب های توریسم پزشكی بود. حال آنكه این جریان تنها در سال های اخیر اتفاق افتاده است.
از این كتاب فروشی بسیار بزرگ و پرازدحام هم بازدید كردم. نكته جالب اینكه در وسط كتابفروشی یك ردیف میز قرار داشت كه افراد می توانستند كتاب مورد علاقه شان را بردارند و مطالعه كنند. خوانندگان دو طرف این ردیف بلند را پر كرده بودند.
تطبیق با شرائط جدید را در موسسات تحقیقاتی و دانشگاه ها هم می توان دید. آنچه را كه اینجانب خود شاهد بودم روش جدید شیرین كردن آب دریا بود كه عمدتاً با استفاده از جداره های سلولزی انجام می گرفت كه به مراتب ارزان تر از نوع سنتی تبخیری آن است. آنها می گفتند هم اكنون در شهر پوسان از این روش استفاده می گردد. هم اكنون با پشتیبانی كمپانی سامسونگ تحقیقات وسیعی در این زمینه صورت می گیرد.
* انتشار یافته در روزنامه اطلاعات ۹۶.۱۲.۲۶
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب